Erdi Aroko harresia

Historiak dio Gasteiz herrixka harresitua izan zela aurrena. XI. Mendean izan zen hori, hiria sortu baino ehun urte lehenago. Nafarroako Antso VI.a erregeak, Antso Jakitunak, Nueva Victoria izena eman zion.

Hasierako harresiaren 900 metro perimetraletatik erdiak gordetzen dira, gutxi gorabehera, bi zatitan banatuta: Eskoriatza-Eskibel jauregiaren albokoa, lonbardiar estiloan zaharberritua; eta San Migelen alboan berreskuratutako zatia (Europa Nostra 2010 saria), begiratoki panoramiko bat ere barne hartzen duena. XIII. mendeko harresi gotikoaren aztarna batzuk San Pedro elizan geratzen dira.

Gaur egun Gasteizko Erdi Aroko hirigunetik paseatzea historia harri eta harresi artean duen hiri bateko harresia zeharkatzea da; zati batzuk berreraiki egin dira, bisitariari denboran bidaia errazagoa egiteko; jatorrizko beste zati batzuk hiriko lau dorreetako batean (San Pedro, San Migel, San Bizente eta Santa Maria), jauregietan, kaleetan eta abarretan islatutako historia bati lotuta geratu dira.

 Buruileria plaza

Horren etimologiari buruzko zalantzak badaude ere, gaur egungo plaza Erdi Aroko nekropoli bat zen jatorriz, eta denborarekin, ehunak, zakuak eta oihalak egiteko lanbidearen izena hartu zuen. 

Plaza honetan, enklabe ugari bisita daitezke, Hurtado de Andatarren Dorrea, besteak beste; plazaren ekialdeko fatxadan dagoen "Denboraren harian" horma-irudia ere behatu daiteke, edota plaza horri eusten diola dirudien Santa Maria Katedralerako bidea hartu, Gobeo-Gebaratarren San Juan Etxea edo gaur egun jatetxe bihurtutako eta garai batean posta etxe gisa ezagutzen zen El Portalon eraikinaren arkitektura dotorea ahaztu gabe.

Plaza honek hiriko historiarik zaharrenaren usaina du, harresiak zabalik dituen herrixka baten sarreran atzera egiten dugun txoko horren usaina.

 Arkupeak

Erdi Aroko hirigunearen eta hiri modernoaren arteko lotura den Arkupeko ibilbidea bi bloketan finkatutako baretasun neoklasikoko miraria da; San Frantziskoko aldaparen gainean hedatzen da eta Mateo Moraza kalearen gainetik doa.

1984an, Monumentu Historiko-Artistiko izendatu zituzten arkupeak eta balkoiak, eta Gasteizko zabalgune modernoarekin lotzen dute, Erdi Aroko hiriarekiko desnibela gainditzeko.

Gasteiztarrek ezagun dute Justo Antonio de Olagibel arkitektoaren izena, eta aitortu ere aitortzen dute; hark egina da Gasteizko Plaza Berria-Espainia plaza, udaletxea buru duena; hala, hamarkada bat baino gehiago behar izan zen arkupe eta balkoi multzo neoklasiko hori egiteko (1787- 1802).

  Andre Maria Zuriaren plaza

 

Gaur egun Gasteizko hirigintzaren bihotzetako bat dena, harresiz kanpoko leku bat izan zen XIII. mendean, eta "arrabal" deitzen zitzaion. 2008ko eraberritzearen ondoren espazio garbi bihurtuta, ezinbestekoa da bisitariarentzat plaza San Migel elizako balkoitik ikustea.

Abuztuaren 4an herritarren bertan hartzen dute Zeledon, San Migel dorretik jaisten den panpina gisa lehenik, eta hezur-haragizko baserritar gisa, ondoren. Andre Maria Zuriaren omenezko jaien hasiera markatzen du ikuskizun horrek.

Zalantzarik gabe, baina, kapitulu historiko batek egiten du burrunba plaza horretan, Gasteizko gudua oroitarazten duenak eta plazaren erdian dagoen estatuak islatzen duenak, alegia. Gabriel Borras eskultore valentziarraren lana da, 1813an Napoleonen armada garaitu zeneko borroka oroitzeko. Eskulturaren hiru gorputzetan Araba Jenerala, Wellingtongo dukea eta Jose Bonaparte buru zuen frantziarren armada bereiz ditzakegu, baita Garaipena eta Aberria bezalako alegoria eta sinbolismoak ere.

 

 Olarizuko lorategi botanikoa 

Tokiko, probintziako, eskualdeko eta Europako biodibertsitatea kontserbatzeko eta zabaltzeko leku bat da eta Gasteizko Eraztun Berdean dago, hiriaren hegoaldean.
120 hektarea baino gehiago ditu eta hainbat landare-bilduma ditu; horien artean, Europako baso nagusiak nabarmentzen dira. Beste landare-formazio batzuk ere pedagogiko bihurtutako gune berde baten kontzeptu-aniztasun horren adibide dira.
Lorategiko funtsezko puntu bat Etxaldea da; bertatik, gertuko beste toki interesgarri batzuetara joateko bidea ere egin daiteke, Gasteizko Mendietara edo Estibalizko muinora, esate baterako, handik igarotzen diren bidezidor ugarien bidez, hala nola Eraztun Berdearen Itzulia, antzinako Vasco-Navarro trenbidearen Bide Berdea, Betoño Haitzeko Basabidea eta GR 25 edo Arabako Lautadara itzulia.

 

  Armentiako basoa 

Florida parkea Armentiako basoarekin lotzea (3 kilometro distantzia baino ez dago) eta bizikletaz edo oinez egin ahal izatea Gasteizko herritarrek dituzten hirigintza-pribilegio ugarietako bat da, eta bisitariek ere goza dezakete, aldi berean.
Gomendatutako ibilbidea Senda ibilbidetik eta Frai Francisco Vitoria ibilbidetik igarotzen da, XX. mendearen hasieran eraikitako jauregitxoen artean, eta Armentiako San Prudentzio basilikan amaitzen dira.
Berez, basoa 160 hektareatik gorako erkamezti bat da, berdez tapizatua, Gasteizko Mendien aitzinean, eta hiriko eta hiri inguruko berdeguneekin lotzen ditu horiek.
Kirola egiteko egokitutako espazioen ugaritzearekin batera, esan behar da Arabako hiriburua helmuga nazional nagusietako bat dela korrikalarientzat. Bertan egiten dira Gasteizko Ironmana, Martin Fiz Maratoia eta Gasteizko Maratoi Erdia, eta Prado parkea da hiriko korrikalarien ohiko topagunea.
 
Era berean, Gasteizko bidegorriak -150 kilometro- bigarren dira Espainiako onenetan bizikletaz mugitzeko. Gozatzeko edo mugitzeko errazak diren hiri-ibilbideak ez ezik, 33 kilometroko distantzia etengabea egin ahal izateko moduko ibilbide luzeak ere aurki ditzakegu Eraztun Berde luze-zabalean.

 

Enogastronomia

Gozogintza tradizioa 
Gasteiz bisitatzeak gozotegi, gozotegi, izozkitegi eta txokolategiei ikusmen, usaimen eta dastamen aldetik omen egitea dakar. Denda ugari daude, mende bat baino gehiagoko tradizioa dutenak batzuek, eta erakusleiho erakargarria betetzen dute hiria.
Artisau-bonboien eskaintza zabala dago; vasquitoak, neskitak eta trufak, txutxitoak edo San Prudentzio eta Andre Maria Zuriaren tartak tokiko espezialitateak dira baina ospe handia dute nazioartean.
Aipatzekoa da goxua, hiru geruza dituen Gasteizko postrea; esne-gain harrotua du batek; besteak, bizkotxo "mozkortua", eta hirugarrenak, pastel-krema.