¿Necesitas un plan en Álava? - arabaturismo
Kanpezuko udalerrian, Izki Parke Naturalaren ondoan, Antoñanan, Arabako Mendialdeko lekurik ikusgarrienetako bat aurkituko dugu: Aguakeko ur-jauzia.
Haitz-kareko arroila batean kokatua eta landaredi trinkoaz eta klase ugariko faunaz inguratua, 10 metroko altuera duen ur-jauzi hau Sabando errekatik elikatzen da.
Ibilaldi erraza, familia osoarentzat egokia dena, ederra eta bukaeran magia duen leku batekin saritua izatea bilatzen ari bazara, jarraitu irakurtzen: egun berezi bat igarotzeko aholku guztiak aurkituko dituzu hemen.
Nola iritsi
Aguakeko ur-jauzira iristeko bi aukera dituzu:
- Lehenengoa Antoñanatik abiatzen den ibilbidea da eta 5 kilometro inguru dira joan eta etorrian. Hau da biderik ezagunena eta jendetsuena, umeekin egiteko aproposa baita, eta bidean aire garbia arnastuz paisaia zoragarriak ikusteko aukera ematen baitu.
Ibilaldi osoak ordu eta erdi eta bi ordu artean irauten du, ibilbide zirkularra delako eta ondo seinaleztatua dagoelako. Galtzea ia ezinezkoa da. Ibilbidea hartzeko, nahikoa da herritik abiatu eta haritz eta pagoen artean doan bidexka jarraitzea; bukaeran Izki Parke Naturalaren bihotzean ezkutatuta dagoen altxor batez gozatuko duzu.
- Beste aukera bat Korres herritik abiatzen den bidea da. Ibilbide hau luzeagoa da, baina ez du horrenbesteko jendek erabiltzen. Bakardadean ibilbidea gozatu nahi baduzu eta distantzia luzeagoa ez bazaizu axola, aukera hau gomendatzen dizugu.
Gainera, bide honek aukera gehiago ematen ditu beste ibilbide edo bidezidor batzuekin uztartzeko, Vasco-Navarro trenbide zaharreko bide berdea barne.
Non aparkatu autoa
- Antoñanan doako aparkalekua dago herriko sarreran (tren geltoki zaharraren ondoan). Auto eta furgoneta txikientzat egokia da. Eta piknika egin nahi baduzu, mahai batzuk ere badaude gertu.
- Korrestik abiatzen bazara, aparkalekua Izki Interpretazio Zentroaren ondoan dago.
Zer egin inguruetan
- Ibilaldi lasaia: Adin guztietarako aproposa den bide atsegina eta erraza.
- Piknika: Ibilbidean eta ur-jauzian ez dago mahairik, baina ibilaldia amaitutakoan, Antoñanan badago piknik gunea bazkaltzeko.
- Fauna ikustea: Ur-jauziaren inguruko ibilbidean tritoiak, igelak, basoko txoritxoak eta, zorte pixka batekin, sai arreak edo arrano txikiak ikusteko aukera izango duzu.
- Inguruko herriak eta txokoak bisitatu:
- Antoñanako erdi aroko harresia
- Korresko Izki Interpretazio Zentroa
- Vasco-Navarro tren zaharreko ibilbidearen zatiak
- Historiazaleentzat: meatze-bide zaharrak eta brea naturaleko labeak
Zure ihesaldirako iradokizunak
Eguraldiaren arabera oinetako egokiak eraman; euriaren ondoren, lokatzak ez du barkatzen.
Bidean ez dago tabernarik edo dendatxorik, beraz, ura eta mokadutxoren bat eraman motxilan.
Umeekin joanez gero, kontuan hartu bideak zati irregularrak dituela, eta haurtxoentzako orgarekin zail litekeela eroso ibiltzea.
Bero handiko egunetan edo euri asko egin duenetan, hobe da bisita beste egun baterako uztea.
Benetan merezi al du?
Aguakeko ur-jauzia bisitatzeko gogoa baduzu, ez izan zalantzarik: aurrera! Ez da erraldoia, baina badu bere magia. Eta bertara iristeko paseo lasaiak berak jartzen zaitu giroan: fauna, flora, lasaitasuna eta historia. Zer gehiago eska daiteke?
Zu egonda zaude Aguaken? Gustatuko litzaizuke Arabako Mendialdeko beste txoko sekretuak ezagutzea? Utzi zure iruzkina 😉
Ezagutu gehiago: www.arabakomendialdea.eus eta www.alavaturismo.eus
Mendi eta meategien arteko historia duten lau ermita: ibilaldi espirituala Arabako Mendialdean
Arabako Mendialdeko meatze-paisaietan, dena ez da basoa, meatzeak eta bidezidorrak, paraje paregabeetara eramaten baitute. Harribitxi arkitektoniko txiki batzuek ere debozioa, tradizioa eta landa-bizitzaren historia aipatzen dituzte.
Gaur egun lau ermitari erreparatzen diegu, oharkabean igaro daitezkeen arren, urteak daramatzatenak lur honen arimaren parte izaten. Antoñana, Atauri, Korres eta Maeztu herrietan daude, non denbora lasai hartzen den.
Campoko Andre Mariaren ermita (Antoñana)
Antoñana herriaren kanpoaldean dago, belardiz eta asfalto naturala garraiatzeko erabiltzen ziren antzinako landa-bideez inguratuta. Jatorri erromanikoa duen ermita da, eta ordutik hona hainbat berrikuntza jasan behar izan dituen arren, berezia egiten duen jatorrizko magia horri eusten dio, hala nola presbiterioko arkuari eta oskol itxurako absideari.
Ermita honek kanpai-horma txiki bat, nabe xumea eta bizilagunek asko gurtzen duten irudi bat ditu, uztak onak izan zitezen eskatzeko errogatiba leku tradizionala baitzen.
Toki hau bisitatzea aproposa da Vasco-Navarroko Bide Berdetik ibilaldi batekin konbinatu nahi baduzu.
Bakardadearen ermita (Atauri)
Harlanduzko harriz eraikitako eraikin erromaniko txikia da. Zirkuluerdi-formako abside polita eta XIII. mendeko bi leihate ditu. Aldarearen ezkerraldean, ermitaren buruan, Bakardadearen irudi bat dago.
Herriaren behealdean dago, eta tokiko erlijio-ospakizunen funtsezko puntua da. Inguruan meatze-aztarnak kontserbatzen dira, hala nola Mina Lucía eta inguru horren bereizgarri diren asfalto-fabrika zaharrak.
Peñako Ama Birjinaren ermita (Korres)
Harkaitzezko muino batean dago, herriaren kanpoaldean, eta oinez iristeko bide labur bat dago. Peñako Ama Birjinaren baseliza xumea eta berriagoa da. Haitza bezalako elementu natural bati lotutako izenarekin batera, leku horrek eraikin honen aurretik balio sinbolikoa edo espirituala izan zezakeela iradokitzen du.
Ama Birjinaren omenezko erromeria irailaren 14tik hurbilen dagoen asteburuan ospatzen da, eta ostiraletik igandera arte irauten du. Aukera ezin hobea da ikusteko nola biltzen den komunitate osoa prozesioan Ama Birjinaren irudia ateratzeko, aire zabaleko mezaz gozatzeko leku xarmagarri batean.
Campoko Ama Birjinaren ermita (Maeztu)
Oinplano angeluzuzenekoa da, bi leihate, hagaburutxoak eta arkiboltak ditu, harburu laburretan zurkaiztutako erlaitzak, motibo ezberdinez apainduak, abside zuzena eta nabea kanoi-erdiko gangaz estalita.
Jatorri xumea du, nabe bakarra eta bi isurkiko estalkia. Laboreak eta nekazaritza-zikloa babesteari lotzen zaio bere izena. Zelaien arteko eremu ireki batean, baseliza herrigunearen kanpoaldean dago, Apellanizko errepidearen ondoan, eta herritarrek asko maite dute, prozesioak, erromeriak eta jai herrikoiak egiteko lekua baita.
Zerk batzen ditu ermita hauek?
Kokaleku estrategikoa: Baselizak landa-bideen bidegurutzeetan, mendi-ibilbideetan edo meatze-bide zaharretan kokatzen dira, eta, horrela, oinez edo bizikletaz bisitatzeko aukera sortzen da, kultura eta natura edozeinen eskura lotuz.
Beren apaltasun arkitektoniko eta tokiko memorian errotuta egotearen ondorioz, zeregin garrantzitsua hartu zuten erreferentzia espiritual eta komunitarioko puntu gisa.
Ihesaldiko egun batean lau ermitak ezagutzeko ibilbidea:
Gogo eta planifikazio pixka batekin, ibilbide bat egin dezakezu autoz, bizikletaz edo oinez, lau ermitak elkartuz:
- Irteera Maeztutik → Virgen del Campo
- Atauriko geltokia → Bakardadearen ermita
- Hurrengo geltokia: Antoñana → Nuestra Señora del Campo
- Amaiera Korresen → Virgen de la Peña
Plan ezin hobea landa-historiaz, isiltasunez, mendiz eta ondare ezkutuz betetako egun bat igaro nahi baduzu.
Ba al zenekien hainbeste ermitek hainbeste istorio gordetzen zituztela hain gertu? Batzuetan, turismo-liburuxketan agertzen ez direnak dira aurkikuntzarik onenak.
Ezagutu gaitzazu gehiago: www.arabakomendialdea.eus eta www.alavaturismo.eus
Arabako Mendialdea eta bertako meatze-paisaiak arakatzen ditu. Harrituko zaituzte!
Garai batean, mendi arteko tren batek, tunelak eta biaduktuak gurutzatzen zituenak, gaur egun urrunekoak diruditen herriak lotzen zituen. Tren hori Vasco-Navarro trenbidea izan zen, XX. mende hasierako Euskadiko eta Nafarroako azpiegiturarik enblematikoenetako bat. Nahiz eta duela hamarkada batzuk funtzionatzeari utzi zion, bere ondareak bizirik jarraitzen du, bereziki Arabako Mendialdean, non bere ibilbidearen zati bat oinez edo bizikletaz esploratzeko ibilbide ezin hobea bihurtu den.
Lotura-proiektu bat
Vasco-Navarro trenbidea 1897an inauguratu zen, Lizarra eta Bergara lotuko zituen linea estrategiko gisa, Gasteiz, Antoñana, Maeztu eta Atauri herriak zeharkatuz. Mende erdi baino gehiagoz, landa-eskualde askoren ardatza izan zen, eta pertsonak, salgaiak eta, batez ere, funtsezko materialak garraiatzea ahalbidetu zuen, hala nola inguruko meategietan ateratako asfalto naturala.
Bide estuko trenbidea izan zen, orografia konplexu batera egokitzen jakin zuena, eta bere historia mugarri arkitektonikoz betea dago, hala nola Leorza-Cicujanoko tunela, edo Atauriko biaduktua, gaur egun oraindik ere egungo Bide Berdea zeharkatzen dutenak harritzen dituen egitura ikusgarria.
Meatze-paisaien motorra
Vasco-Navarro trenbideak Arabako Mendialdean duen garrantzia azaltzen duen funtsezko faktoreetako bat meatzaritzarekin duen lotura da. Hainbat hamarkadatan, trena izan zen asfalto naturalaren garraiobide nagusia, baliabide arraroa eta oso baloratua, Mina Lucian, Ataurin, adibidez, ateratzen zena.
Lotura horri esker, Arabako Mendialdeko herriek merkatu zabalagoetarako sarbidea izateaz gain, meatzaritzarekin, lantegiekin, geltokiekin eta trenaren pasabidearen inguruan biltzen ziren denda txikiekin lotutako ekonomia loratzen ikusi zuten.
Trenbidetik Bide Berdera
1967an behin betiko itxi ondoren, Ferrocarril Vasco-Navarro trenbidea ahazten joan zen pixkanaka. Hala ere, duela urte batzuetatik hona, bere ibilbidearen zati bat penintsulako iparraldeko Bide Berde erakargarrienetako bat bezala berreskuratu da. Trenaren antzinako ibilbidea, gaur egun, irisgarria da, eta ondo seinaleztatuta dago. Basoak, tunelak, atsedenlekuak eta zer kontatu handia duten herriak zeharkatzen ditu.
Arabako Mendialdean, Vasco-Navarroko Bide Berdea ibilbide bat baino askoz gehiago da: esperientzia bat da. Oinez ibiltzeak edo pedalei eragiteak hainbat hamarkadatan trenarekin batera egon zen paisaia ezagutzeko aukera ematen du, geltoki birmoldatuak, tunel zaharberrituak eta begiratoki naturalak dituena.
Ondare bizia
Korridore natural eta kulturala izateaz gain, Vasco-Navarroren oinordetza Antoñanako Vasco-Navarro Trenbidearen Bide Berdearen Interpretazio Zentroan gauzatzen da. Bertan, bisitariek gertutik ezagutu ditzakete trenaren historia, protagonistak eta landa-bizitzan izan duen eragina.
Beste ondare-elementu batzuk ere ondare horren parte dira, hala nola Atauriko tunela, Arkijasko biaduktua edo trenaren ondoan sortu eta hazi ziren herriak. Ondare hori, errailen gainean ibili ez arren, eskualde horren historiarekin eta nortasunarekin lotzeko bide bat da.
Jarraitzen duen bidaia
Gaur egun, Vasco-Navarro trenbidearen antzinako ibilbidea iraganerako bidaia da, bagoietan bidaiatu eta geltokietan lan egin zutenen oroimena berpizteko modu bat. Lurraldea ezagutzeko, aire garbia arnasteko eta ingurune naturalarekin konektatzeko aukera ere bada.
Izan ere, nahiz eta trenak ez duen distantzian entzuten, bere oihartzuna oraindik entzuten da Arabako Mendialdeko Meatze Paisaien zuhaitz, tunel eta oroitzapenen artean.
Ezagutu gaitzazu gehiago: www.arabakomendialdea.eus eta www.alavaturismo.eus
Araba, Euskal Herriko probintziarik naturalena, altxor bat da historia eta arkeologia maite dutenentzat. Bertako paisaiak, baso hostotsuetatik mahasti zabaletaraino, edertasun paregabekoak izateaz gain, iraganeko zibilizazioen aztarnak ere badaude, Neolitotik Erdi Aroraino. Araba zeharkatzea denboran zeharreko bidaia batean murgiltzea da, antzinako trikuharriak, gaztelu izugarriak eta antzinako hirien aztarnak aurkituz, giza eboluzioaren mendeak eta gatazka feudalak kontatzen dituztenak.
Trikuharri eta monumentu megalitiko misteriotsuak
Arabako historiaurrea monumentu megalitikoen kontzentrazio handi baten bidez adierazten da, batez ere trikuharriak, milaka urtetan zehar hilobi kolektibo gisa erabili zirenak. “Kondaira-leku” horiek lurralde osoan sakabanatuta daude.
Aipagarrienen artean dago Aguraingo Arrizalako Sorginetxe trikuharria ("Casa de Brujas"), Euskal Herrian hobekien kontserbatu eta argazki gehien ateratzen dituen trikuharrietako bat, K.a. 2.500 urte inguruan eraikia, kareharrizko sei lauzarekin. Beste erraldoi bat Bilarreko (Arabako Errioxa) La Chabola de la Hechicera trikuharria da, 2,7 metroko garaiera duen megalito bat, bederatzi blokez eta galeria batez osatutako ganbera poligonal batekin. Izan ere, Arabako Errioxa ehun bat hilobi eskaintzen zituen zortzi trikuharri neolitikoz osatutako ibilbidearen bizitokia da.
este leku garrantzitsu batzuk Aizkomendiko trikuharria, Euskal Herriko handiena, 5.000 urte dituena eta 300 gorpu baino gehiago lurpetik atera zituena dira. Entzia mendilerroko Mendiluze harrespilak, 2.700 urte inguruko harri megalitikoz osatutako zirkuluak, eta Aguraingo Itaida menhirrak, 2,5 metroko harri bertikalak, Arabako historiaurreko paisaia ere markatzen dute. Valderejoko Parke Naturalean Leron mendiko monolitoa eta San Lorentzo tumulua daude. Biek hileta-konnotazioak dituzte eta galtzada erromatar baten hondakinetatik gertu daude.
Antzinako hiriak eta aztarnategi arkeologikoak
Arabak historiaurreko sekretuak gordetzeaz gain, kokaleku egituratuagoen aztarnak ere gordetzen ditu. Iruña-Veleiako aztarnategia, Gasteiztik gertu, probintziako eta Euskal Herriko erromatar hiririk garrantzitsuena da. Brontze Arotik okupatuta dago, eta erromatarren garaian gailentzen da. Navaridaseko (Arabako Errioxa) Santa Eulalia nekropoliak haitzean zulatutako hilobi ugari ditu. Hoyako Herrixkak, Laguardiatik oso gertu, Arabako Errioxan ere, K.a. 1200 eta K.a. 250 artean egon zen kokaleku bateko kale eta plaza zaharrak ikusteko aukera ematen du, antzinako zibilizazio baten hileta-arkitektura eta -ohituren ikuspegia eskainiz.
Gaubeako kobazulo artifizialak bereziki bereziak dira. IV. eta VII. mendeen artean eremutar erlijiosoak bizi ziren. Laño, Faido eta Markinezko kobazulo horietan hilobiak, etxebizitzak eta ermitak daude, harkaitzean induskatuta, eta eskualdeko kristautasunaren adierazpenik zaharrenetako bat dira. Beste aztarnategi interesgarri bat Henaioko Kastroa da, Dulantzin, K.a. IX. mendetik I. mendera bitarteko antzinako herrixka zelta. Erromatarren termak ere aurkitu dira Arkaian, Gasteiztik gertu, Suessatio-Suestatio hiri zaharrari lotuta.
Erdi Aroko gaztelu eta dorreak: historiaren zaintzaileak
Araba, igarobide eta gatazka feudalen lurraldea izanik, bere historia aberatsaren lekuko diren defentsarako gaztelu eta dorre ugari ditu. Varonatarren dorretxea, Villanañen, Araban hobekien kontserbatzen den gotorlekua da, eta putzua urarekin mantentzen duen bakarra. XIV. mendeko eraikin honek, oraindik Varona familiaren bizileku denak, bost mendeko ibilbidea eskaintzen du, XIX. mendeko objektu eta paper margotuekin.
Portillako gaztelua, 780 metrora dagoen muino baten gainean, Nafarroako Erresumaren gotorleku giltzarria izan zen XI. mendean, eta ikuspegi ikusgarriak eskaintzen ditu, berreraikitze eta musealizazio lan garrantzitsuarekin. Gebarako gaztelua, nahiz eta hondatuta egon, Arabako gotorleku boteretsuenetako bat izan zen XV. mendean, bandoen arteko gerren agertokia.
Mendozako dorrea, Gasteiztik gertu, XIII. mendeko dorre gotortu bat da, eragin handiko Mendozaren Etxearena izan zena. Lanosko gazteluak, XI. mendeko gotorlekua, Jugalez harana kontrolatzen zuen. Murgako dorrea, XIII. mendekoa, Izoria ibaiaren ertzean dago eta txakolin mahastiz inguratuta dago. Fontechako Orgaz Dorreak, XV. mendekoak, gatzaren antzinako ibilbide komertziala zaintzen zuen.
Gasteiz: Arabako Erdi Aroko bihotza
Hiriburua, Vitoria-Gasteiz, zortzi mendeko historia duen hiria da. Alde zaharra, "Erdi Aroko almendra" bezala ezagutzen dena, Espainian hobekien kontserbatzen denetako bat da. Kaleek antzinako lanbideen izenak gordetzen dituzte, eta nabarmentzekoak dira Santa Maria katedral gotikoa (Katedral Zaharra ere esaten zaio), Andre Maria Zuriaren plaza eta Errenazimentuko jauregiak, hala nola Montehermoso eta Escoriaza-Esquivel. Hiriko indusketa arkeologikoek ere antzinako nekropoliak erakutsi dituzte, hiribilduaren jatorriari leiho bat eskainiz.
Arabak, bere oinordetza historiko eta arkeologiko sakonarekin, bidaia liluragarria eskaintzen du milaka urteko trikuharrietan zehar, gotorleku izugarrietan eta bere hiriburuko Erdi Aroko sarean zehar, txoko bakoitzean bere iragana esploratzera gonbidatuz.
Aztertu zure interesak Araban
Ez daude bi bidaiari berdin. Batzuek natura bilatzen dute, beste batzuek jaialdiak. Edozer gauza interesatzen zaizula ere, deskubritu zure plan perfektua.
IKUSI PLAN GUZTIAK
NATURA
KULTURA
JAIALDIAK
MUSEOAK
EROSKETAK
GASTRONOMIA
MENDI-IBILI
ONDAREA