¿Necesitas un plan en Álava? - arabaturismo
Euskal Herriko hondartza-helmugetan pentsatzen denean, buruak Bizkaiko eta Gipuzkoako kostaldeetara hegan egiten du. Hala ere, Arabak, Euskadiko probintziarik naturalenak, sorpresa freskagarria eskaintzen du udako hilabete hauetarako: bandera urdina duten barnealdeko hondartzak, Landa eta Garaioko parke probintzialetan daudenak. Gune horiek berdetasuna, itzal ugari, ur garbiak, kalitatezko zerbitzuak eta bista handiak nabarmentzen dituzte.
Araba da itsasertzik gabeko Euskal Herriko probintzia bakarra, eta ur gezaren aberastasun handiarekin konpentsatzen du berezitasun hori. Uribarri-Ganboako urtegiak, EAEko urtegirik handienak, funtsezko zeregina du eskaintza horretan, Gasteiz eta Bilbo urez hornitzeaz gain, bainu eta aisialdirako gune ezagun horiek ere hartzen baititu.
Landa: oasi bat Green Capitaletik pauso batera
Gasteizko erdigunetik, Arabako hiriburutik, 20 minutura dago Landa hondartza. Izen bereko parke probintzialean dago hondartza, eta berdegune eta zuhaitzen artean bainua hartzeko eta aisialdirako gune atsegina eskaintzen du. Inguruko mendien ikuspegi ikusgarriak xarma berezia ematen dio inguru honi. Gasteiz, Europako Green Hiriburu eta Munduko Hiri Berde gisa aitortua, deskonexiora gonbidatzen duen ingurune natural batekin nola integratzen den erakusten duen adibide ezin hobea da Landa.
Garaio: kalitatezko zerbitzuak dituzten ur gezako itsasoak
Uribarri Ganboako urtegiaren ertzetatik jarraituz, Garaioko parke probintziala topatuko dugu, Garaio Iparraldea eta Garaio Hegoaldea hondartzen bizitokia. Barnealdeko bi hondartza horiek 2.600 metroko kostalde zabala dute, ur gezakoa, eta itsas hareatza askoren luzera gainditzen dute.
Landak bezala, Garaioko hondartzetako uren eta zerbitzuen kalitatea Europar Batasuneko Bandera Urdin ospetsuak bermatzen du.
Garaioko paisaia bukolikoa da, muino leun eta berdeekin, zuhaiztiekin txandakatzen diren ondo zaindutako zelaiekin, eta ur lamina infinitu baten ondoan itzala ematen duten haritz eta lizarrekin. Gainera, hondartza horiek mugikortasun urriko pertsonek gozatzeko hornituta daude, eta guztientzako irisgarritasuna bermatzen dute.
Uda bat jarduerez eta naturaz biziz beterik
Bainutik haratago, Landa eta Garaioko inguruneak udaz aire zabalean gozatzeko hamaika jarduera eskaintzen ditu. 43 kilometroko ibilbideak urtegia inguratzen du, bizikletaz edo oinez paseatzera gonbidatuz, bisitariei paisaiaren edertasunean murgiltzeko aukera emanez. Kirol nautikoak ere egin daitezke, hala nola kayak, bela edo hego paddlea. Hurbil dagoen Urrunagako urtegia ezin hobea da arraunerako, windsurferako, bela arinerako eta kirol arrantzarako; Albinakoa, berriz, ezin hobea da piraguismorako.
Fauna maite dutenentzat, Mendixur Parke Ornitologikoa geldialdi liluragarria da. Hezegune handi hori Ramsar Nazioarteko Garrantziko Hezegunea da, eta Natura 2000 Sarearen zati bat. Uretako hegaztiak behatzeko paradisua da, eta informazio guneetatik eta behatokietatik ikus daitezke hegaztiak. Hegazti-fauna aberatsa behatzeko eta ekosistema baliotsu horretan bizi diren espezieei buruz ikasteko aukera ematen duen lekua da.
Azken batean, Landa eta Garaioko barnealdeko hondartzek erakusten dute Araba lurralde anitza eta harrigarria dela. Ur gezako bitxi hauek uda desberdin batez gozatzeko aukera ematen dute, hondartzaren lasaitasuna ur-kirolen abenturarekin eta natura oparoan murgiltzearekin konbinatuz, hori guztia Vitoria-Gasteiz dardaratsutik pauso batera. Helmuga ezin hobea berotik ihes egiteko eta ingurunearekin berriz konektatzeko, giro lasai eta familiarrean.
Araba, Euskal Herriko probintziarik hegoaldekoena, parke naturalengatik eta landagune txikiengatik bereizten da, eta, horrela, bidaia esperientzia desberdina eta xarmaz betea eskaintzen du. Gasteiz eta Laguardiako hiribildu ezagunetik haratago, Arabak Erdi Aroko esentzia bere horretan mantentzen duten herri historiko eta harresituen mosaiko bat gordetzen du. Bertako kale harriztatuak zeharkatzea denboran zehar bidaiatzea da, ondare arkitektoniko, kultural eta historiko aberatsa aurkituz.
Murgildu historian ezkutuko bitxi hauetako batzuk esploratuz:
Bastida: historia bere arkuetan entzuten den tokia
Arabako Errioxako sarreran dago Bastida, ardogintzako eskualde ospetsu honetako bitxi nagusietako bat. Bere kaleek, muino baten gainean finkatuta, arkitektura ondare aberatsa erakusten dute. Herriak oraindik mantentzen ditu Erdi Aroko ateak, hala nola Larrazuriako Arku ikaragarria eta Toloñoko Arku historikoa, bere iraganaren zaindari gisa jarduten dutenak. Ondo kontserbatutako arku horiez gain, Bastidak jauregi ederrak ditu, hala nola Paterninatarren jauregia edo Garaizabaltarren jauregia.
Jasokundeko Andre Mariaren Eliza parrokiala eta Santo Kristoren ermita erromanikoa ere nabarmentzen dira. Xehetasun liluragarria da Paternina jauregia Napoleonen ostatu izan zela hiriko egonaldian. Herria bere ondare historikoari ukitu garaikidea gehitzen dioten hiri-artearen muralak ere garatzen ari da.
Artziniega: Aiarako haranaren Erdi Aroko bihotzera bidaia
Probintziaren ipar-mendebaldean, Aiara Haranean, Artziniega dago, 1272an Alfontso X.a 'Jakitunak' sortutako Erdi Aroko hiribildua, Erdi Aroko hirigunerik ikusgarrienetako eta ukiezinetako bat duena, Euskadin eta Espainiako iparraldean. Galtzada-harrizko kaleak eta ibilbide paralelo bereizgarriak (Goiko, Erdiko eta Beheko kaleak), kantoien bidez komunikatuta, Erdi Arora eramaten zaituzte zuzenean.
Artziniegak dorretxe izugarriak eta familia nobleen jauregi blasoidunak ditu, hala nola Ortiz jauregia, Aranguren jauregia eta Bengoa dorrea, merkataritza gune gisa iraganean izan zuen garrantziaren lekuko. Eraikin erlijiosoen artean, Erremedioen Andre Mariaren komentua eta Artearen Andre Mariaren santutegia nabarmentzen dira, monumentu historiko-artistiko izendatua.
Erdi Aroko hiribildu hau bere museo-eskaintzagatik ere nabarmentzen da, Museo Etnografikoa eta Santxotena Museoa Tailerra baitira erakusle nagusiak.
Agurain: denboran izoztutako hiribildua
Arabako Lautadako eskualdean, Gasteiztik 29 km-ra, Agurain da Arabako beste herri bat, "denboran zehar izoztu" egin dela dirudiena. Alde zahar harresitua, XIII. mendean sortua, zoragarria da jauretxeekin eta ondare erlijioso handiarekin. Bereziki aipagarriak dira gotorleku itxurako eliza zirraragarriak, hala nola San Juan Bataiatzailearen eliza eta Santa Maria eliza. Herriak Erromesen Ospitale Zaharra ere badu. Agurainek, bere inguruarekin batera, aukera ugari eskaintzen ditu gozatzeko, mendi-ibilaldiak eta inguruko monumentu megalitikoak bisitatzea barne, hala nola Sorginetxeko trikuharria.
Antoñana: landa-xarma duen Erdi Aroko gotorlekua
Arabako Mendialdeko Kuadrillan kokatuta, Antoñana Euskadiko Monumentu Nazional izendatutako hiri gotortua da. Nafarroako eta Gaztelako antzinako erresumen arteko kokapen estrategikoak igarobide garrantzitsua bihurtu zuen Erdi Aroan. Kale estuek eta egurrezko teilatuz estalitako pasabideek galtzera gonbidatzen dute.
Antoñanako ezaugarri bereizgarriena harresia da. Harresi hori etxebizitzetara gehitzen joan zen, eta haren ondoan eraiki ziren etxeen horma gisa balio izan zuen, leiho eta balkoiekin. Bertan, XVI. mendeko armarriak dituzten jauregiak, XIII. mendeko dorretxea eta San Bizente Martiriaren eliza ikus daitezke. Harresian kokatutako kartzela zaharreko lokaletan ere, objektu etnografikoak daude ikusgai.
Udako xarma duten Erdi Aroko beste altxor batzuk
Arabak harritzen jarraitzen du historia arnasten duten herri gehiagorekin. Labraza, adibidez, Erdi Aroko hiribildu txiki bat da Arabako Errioxan, 680 metroko altueran dagoen muino batean kokatua. 2008an Sailkatutako Kultura Ondasuna izendatu zuten, eta Harresidun Hirien Munduko Saria jaso zuen, bere kontserbazio bikainagatik.
Euskadiko herri gotorturik txikiena da, eta ondare aberatsa du: dorreak, altzari bat, almenak eta pasabide sekretuak, bai eta XVI. mendeko harrizko etxeak ere. Bere ingurune naturalak, tokiko gastronomiarekin batera, urteko edozein sasoitan bisitatzeko leku ezin hobea bihurtzen du.
Laburbilduz, Araba hiriburuaren eta bertako mahastien irudia gainditzen duen helmuga da, Erdi Aroko historian eta landa eremuan murgiltze sakona eskaintzeko. Herri hauek, beren harresiekin, dorretxeekin, antzinako elizekin eta kondairekin, esperientzia gogoangarri eta xarmangarria izango dutela agintzen dute.
Udako momentu garrantzitsuenean, Arabako hiriburuan, Vitoria-Gasteiz, bere hitzordu esperoenetako eta zirraragarrienetako baterako prestatzen da: Andre Maria Zuriaren jaiak. Festa honek, hiriko zaindariaren omenez, Europako Green Capital lasaia alaitasun, tradizio eta kulturaren epizentro zalapartatsu bihurtzen du. Andre Maria Zuria hiriaren zaindaria da 1921etik, nahiz eta bere gurtza eta jaiak askoz lehenagokoak diren, irailetik abuztura arteko aldaketa batekin 1883an.
Jaietako preludioa eta Zeledonen jaitsiera magikoa
Andre Maria Zuriaren ospakizunak abuztuaren 4tik 9ra izaten dira ofizialki, baina egun batzuk lehenago hasten dira motorrak berotzen, uztailaren amaieratik aurrerako jai-aurreko programazio interesgarriarekin. Uztailaren 25ean, Santiago egunean, Blusa eta Neskaren Eguna ospatzen da. Jai hasierako giroa abuztuaren 4an iritsiko da, 18:00etan, ohiko txupinazoarekin eta Zeledonen Jaitsierarekin.
Urtetik urtera Gasteizko zerua zeharkatzen duen pertsonaia ezagun eta enblematikoa da Zeledon. Tradizioa 1957koa da, eta panpina bat soka batetik jaisten dela kontatzen du, San Migel elizatik Andre Maria Zuriaren plazaraino. Plazako zorura iritsitakoan, hezur-haragizko Zeledon batek hartu du haren lekukoa, agintarien balkoira joan eta Gasteizen jaiari darion ohiko agurra egiteko.
Jatorrian, panpinak alkandora beltz bat zuen soinean, baina orain koadrozko alkandora tipiko bat darama, txapela gordetzen duena. Zeledonen abestia, alaitasuna kutsatuz behin eta berriz errepikatzen dena, ehun urtekoa da eta honela dio: "Zeledon! Etxe berria egin duk! Zeledon! Balkoian leiho on". Jendeak uste du Zeledon ukitzeak zortea dakarrela maitasunerako. Gainera, haurrentzako programazioa indartu da Edurne eta Zeledon Txikiren jaitsierarekin, abuztuaren 7an, eskuz margotutako aterkiak estreinatzen baitituzte.
Gustu guztietarako jai egitaraua
Andre Maria Zuriaren jaiek programa zabala eta askotarikoa eskaintzen dute sei egunetan zehar. Musika eskaintza erakargarri handienetako bat da, Foru Plazan eta Aihotz Plazan Bulego, Isabel Aaiun, Rozalén, Mägo de Oz, Zea Mays, Merina Gris eta Gorka Urbizu bezalako artisten kontzertuak izango baitira. Musika euskalduna, Falerina Lorategiko emanaldiak, unibertsitate inguruko txosnetako kontzertuak, orkestrak Espainia Plazan eta berbenak Arka Plazan ere badaude. Euskal folkloreak eta bertsolariek Aihotz plazan eta Santa Maria plazan dute lekua egunero.
Tradizioak aisialdi modernoarekin nahasten dira. Ez dira falta Erraldoien, Buruhandien, Zaldien eta Txoten Konpartsak, Gargantua ikaragarria buru dutenak, 4.30 metroko altuera eta 8 metroko luzera duen irudia, haurrak ahotik irensten dituena. Su artifizial ikusgarriek gaueko zerua argitzen dute Mendizabalatik. Azokako barrakek ere dibertsioa agintzen dute.
Kultura bilatzen dutenentzat, programan antzerkia eta umorea sartzen dira Prado parkean, baita zirkua, txotxongiloak eta haurrentzako antzerkia ere Peñafloridako Kondearen plazan. Andre Maria Zuriaren Jaien Azoka Santa Barbara plazan kokatzen da, eta zoko arabiar bat antolatzen da Aiarako Juan plazan, artisautza eta janari postuekin. Ohiko baratxuri-azoka ere ospatzen da Santiago egunean (uztailak 25).
Zaku eta triziklo lasterketak eta abarka jaurtiketa bezalako jarduerek ukitu bitxi eta bakarrak gehitzen dituzte. Une ospetsua da Farolen Arrosarioko Prozesioa, ehun urtetik gorako tradizioa. Aurtengo programak ‘Txiki Explorer 'hezkuntza proiektua ere jasotzen du Arriaga Parkean, uraren zikloa ardatz hartuta, haur eta helduentzako jarduerekin.
Gasteiz: festarako ingurune ezin hobea
Vitoria-Gasteiz hiriak, bere bizi kalitateagatik eta ingurumen jasangarritasunarekin duen konpromisoagatik aitortua, ospakizun hauetarako esparru ezin hobea eskaintzen du. Erdi Aroko bere almendra formako kaskoa, Espainia iparraldeko hobekien kontserbaturiko bat, Cuchilleria eta Zapateria bezalako kaleekin, jaiaren bihotza bihurtzen da.
Gainera, hiria inguratzen duen Eraztun Berdeak, Florida parkea eta Salburuako hezeguneak bezalako hiri parkeekin, erlaxatzeko eta naturaz gozatzeko espazioak eskaintzen ditu, jai algararen aurretik edo ondoren.
Zalantzarik gabe, Andre Maria Zuriaren jaiak udako ezinbesteko hitzordua dira Euskadin. Arabako esentzian murgiltzera gonbidatzen dute, merkatuko gastronomiaz, pintxoez eta ardoez gozatzera, eta tradizioa, modernitatea eta alaitasun ukaezina uztartzen dituen giro batean bertako jendearen abegikortasuna sentitzera. Ekitaldi horrek hiriaren energia bereganatzen du eta bisitariekin partekatzen du, udako esperientzia benetan ahaztezina eskainiz.
Kanpezuko udalerrian, Izki Parke Naturalaren ondoan, Antoñanan, Arabako Mendialdeko lekurik ikusgarrienetako bat aurkituko dugu: Aguakeko ur-jauzia.
Haitz-kareko arroila batean kokatua eta landaredi trinkoaz eta klase ugariko faunaz inguratua, 10 metroko altuera duen ur-jauzi hau Sabando errekatik elikatzen da.
Ibilaldi erraza, familia osoarentzat egokia dena, ederra eta bukaeran magia duen leku batekin saritua izatea bilatzen ari bazara, jarraitu irakurtzen: egun berezi bat igarotzeko aholku guztiak aurkituko dituzu hemen.
Nola iritsi
Aguakeko ur-jauzira iristeko bi aukera dituzu:
- Lehenengoa Antoñanatik abiatzen den ibilbidea da eta 5 kilometro inguru dira joan eta etorrian. Hau da biderik ezagunena eta jendetsuena, umeekin egiteko aproposa baita, eta bidean aire garbia arnastuz paisaia zoragarriak ikusteko aukera ematen baitu.
Ibilaldi osoak ordu eta erdi eta bi ordu artean irauten du, ibilbide zirkularra delako eta ondo seinaleztatua dagoelako. Galtzea ia ezinezkoa da. Ibilbidea hartzeko, nahikoa da herritik abiatu eta haritz eta pagoen artean doan bidexka jarraitzea; bukaeran Izki Parke Naturalaren bihotzean ezkutatuta dagoen altxor batez gozatuko duzu.
- Beste aukera bat Korres herritik abiatzen den bidea da. Ibilbide hau luzeagoa da, baina ez du horrenbesteko jendek erabiltzen. Bakardadean ibilbidea gozatu nahi baduzu eta distantzia luzeagoa ez bazaizu axola, aukera hau gomendatzen dizugu.
Gainera, bide honek aukera gehiago ematen ditu beste ibilbide edo bidezidor batzuekin uztartzeko, Vasco-Navarro trenbide zaharreko bide berdea barne.
Non aparkatu autoa
- Antoñanan doako aparkalekua dago herriko sarreran (tren geltoki zaharraren ondoan). Auto eta furgoneta txikientzat egokia da. Eta piknika egin nahi baduzu, mahai batzuk ere badaude gertu.
- Korrestik abiatzen bazara, aparkalekua Izki Interpretazio Zentroaren ondoan dago.
Zer egin inguruetan
- Ibilaldi lasaia: Adin guztietarako aproposa den bide atsegina eta erraza.
- Piknika: Ibilbidean eta ur-jauzian ez dago mahairik, baina ibilaldia amaitutakoan, Antoñanan badago piknik gunea bazkaltzeko.
- Fauna ikustea: Ur-jauziaren inguruko ibilbidean tritoiak, igelak, basoko txoritxoak eta, zorte pixka batekin, sai arreak edo arrano txikiak ikusteko aukera izango duzu.
- Inguruko herriak eta txokoak bisitatu:
- Antoñanako erdi aroko harresia
- Korresko Izki Interpretazio Zentroa
- Vasco-Navarro tren zaharreko ibilbidearen zatiak
- Historiazaleentzat: meatze-bide zaharrak eta brea naturaleko labeak
Zure ihesaldirako iradokizunak
Eguraldiaren arabera oinetako egokiak eraman; euriaren ondoren, lokatzak ez du barkatzen.
Bidean ez dago tabernarik edo dendatxorik, beraz, ura eta mokadutxoren bat eraman motxilan.
Umeekin joanez gero, kontuan hartu bideak zati irregularrak dituela, eta haurtxoentzako orgarekin zail litekeela eroso ibiltzea.
Bero handiko egunetan edo euri asko egin duenetan, hobe da bisita beste egun baterako uztea.
Benetan merezi al du?
Aguakeko ur-jauzia bisitatzeko gogoa baduzu, ez izan zalantzarik: aurrera! Ez da erraldoia, baina badu bere magia. Eta bertara iristeko paseo lasaiak berak jartzen zaitu giroan: fauna, flora, lasaitasuna eta historia. Zer gehiago eska daiteke?
Zu egonda zaude Aguaken? Gustatuko litzaizuke Arabako Mendialdeko beste txoko sekretuak ezagutzea? Utzi zure iruzkina 😉
Ezagutu gehiago: www.arabakomendialdea.eus eta www.alavaturismo.eus
Aztertu zure interesak Araban
Ez daude bi bidaiari berdin. Batzuek natura bilatzen dute, beste batzuek jaialdiak. Edozer gauza interesatzen zaizula ere, deskubritu zure plan perfektua.
IKUSI PLAN GUZTIAK
NATURA
KULTURA
JAIALDIAK
MUSEOAK
EROSKETAK
GASTRONOMIA
MENDI-IBILI
ONDAREA