Barbacanako urmaela, berriki (1998an), kokalekutzat duen lekuan eskuhartze arkeologiko bat egitearen ondotik aurkitu zen antzinako uren gordailu zeltiberiarra da.

Duela 2.100 urtekoa da eta, Guardia kokatzen den muinoaren goiko partean, 800 metroko altueran jaiotzen den iturburu baten urak biltzeko eraiki zen.

Zetiberiarrek lurzoruko geruzak aprobetxatu zituzten despieze irregularreko harri lan lehorreko horma batzuk altxatzeko. Urmaelaren zabaltze desberdinen probei erantzuna emanez gainjarritako hormatxoak hainbat izan ziren, kasu batzuetan egiturak konpontzearen eta indartzearen emaitza badirudite ere.

Urmaelaren forma orokorra irregularra da, erdiko zatia ia angeluzuzena bada ere, eta 18 x 15 metroko gehienezko neurriak ditu, 0,85 eta 3,10 metro arteko altuera duen horma perimetralak ditu. Kalkulatutako azalera guztiak 218 metro koadro ditu eta horietako 126 metro koadro beheko hodiari dagozkio eta 92 metro, berriz, goikoari.

Herritarrei ur horniketa bermatzea zuen xede. 300.000 litro biltegiratzeko ahalmena zuen, espazio errituak gauzatzeko ere baliatu zela uste bada ere. Urmaelean bertan topatutako aurkikuntza arkeologikoek eta urmaelaren inguruan argi eta garbi sustrai zeltikoko eta meatze-senda akuiferoei lotutako amei eskainitako ara erromatarra aurkitzeak teoria hori bermatzen dute.

Nork eraiki zuen urmael hori?

Hoya herrixka ondoko herrietako biztanleek K.a. lehen milurtekoan bizilekutzat izandako lekua utzi behar izan zutenean, defentsarako berme gehiago eskaintzen zien muino horretara joan ziren. Bertan, herrixka berri bat sortu zuten, Guardiako etxeen azpian lokalizatzen ari dena, eta urmaela eraiki zuten K.a. III. eta II. mendeetan erabiltzeko.

Interpretazio Zentroa

Urmaelaren ondoan, ideia original bat oinarri duen museo instalazio berezi batek egitura hidrauliko horren garrantzia eta mendetan zehar akuifero hori baliatu zuten herritarren bizitza ulertzen laguntzen du. Ikus-entzunezko baliabide aurreratuek, informazioa grafikoak eta testu informazioak, baita etapa bakoitzarekin zerikusia duten objektuek ere, historiaren hainbat unetara atzera egiteko aukera ematen dute.

Kokapena

Barbacanako urmaela Guardian dago. Herri hori Gasteiztik 48 kilometrora dago, A-2124 errepidetik sartuta Gasteizko mendatetik eta BU- hartuta gure helmugara eramango gaituen N-232 errepidearekin lortu arte. Paisaiaren ikuspegitik interesagarria den bide horren alternatiba A-1, N-124 eta N-232 errepideak dira.

Guardia Logroñotik 20 kilometro baino gutxiagora dago N-232 errepidea hartuta.

Bernedoko udalerriari dagokion Markinez herri txikian kultura eta historia aldetik interesa duten bi leku daude: San Juan baseliza, XIII. mendean eraikitako tenplu erromanikoa, eta gure garaiko lehen mendeetan pertsonentzako bizileku izan ziren koba artifizial batzuk. Bi leku horien artean distantzia laburra dago; beraz, bata bestearen ondotik bisitatu ahal dira.

Kultur Intereseko Ondasun deklaratutako San Juan baseliza Markinez herritik oso hurbil dago, behar bezala seinaleztatuta, herri hori eta Arluzea lotzen dituen errepidearen ondoan. Eliza erromaniko txikia da, gotikoranzko trantsizioa ageri duena; nabarmenak dira puntu erdiko arkuak, bai eta xake itxurako marrazkiak dituen dekorazioa ere.

Fatxada nagusian dagoen lauza bat da eraiki zeneko urtearen lekuko mutua: 1226.

Tenplu horretatik hurbil, Askana eta Larrea haitzetan zulatuta, koba artifizialak daude. Haitzulo horiek V. mendean hondeatu ziren, eta eremiten bizileku izan ziren, Santa Leocadiaren koban tailatutako erliebeek aditzera ematen dutenez: zaldi baten gainean dagoen emakume bat, Epona jainkosa irudikatzen duena, eta zutik dagoen gizon bat, otoitz egiten ari den fededun bat irudikatzen duena.

Burdin hesi batekin babestutako irudi horiek leku hori kristautu aurretik modelatu ziren, Mendebaldeko Inperio Erromatarraren azken uneetan.

Halaber, paisaiaren ikuspuntutik interesgarriak dira Markinezen inguruan dauden monolito bakartu batzuk.

Kokalekua

Autoz, Gasteiztik 35 minutura daude. Iristeko modurik azkarrena da A-2124 errepidea hartzea, Gasteizko Mendatea igaro eta Trebiñun Armentiako Bentetaraino joatea; bertan, ezkerretara jotzea, eta CL-127 errepidea hartzea Markinezeraino.