Ondarea - arabaturismo
Mendi eta meategien arteko historia duten lau ermita: ibilaldi espirituala Arabako Mendialdean
Arabako Mendialdeko meatze-paisaietan, dena ez da basoa, meatzeak eta bidezidorrak, paraje paregabeetara eramaten baitute. Harribitxi arkitektoniko txiki batzuek ere debozioa, tradizioa eta landa-bizitzaren historia aipatzen dituzte.
Gaur egun lau ermitari erreparatzen diegu, oharkabean igaro daitezkeen arren, urteak daramatzatenak lur honen arimaren parte izaten. Antoñana, Atauri, Korres eta Maeztu herrietan daude, non denbora lasai hartzen den.
Campoko Andre Mariaren ermita (Antoñana)
Antoñana herriaren kanpoaldean dago, belardiz eta asfalto naturala garraiatzeko erabiltzen ziren antzinako landa-bideez inguratuta. Jatorri erromanikoa duen ermita da, eta ordutik hona hainbat berrikuntza jasan behar izan dituen arren, berezia egiten duen jatorrizko magia horri eusten dio, hala nola presbiterioko arkuari eta oskol itxurako absideari.
Ermita honek kanpai-horma txiki bat, nabe xumea eta bizilagunek asko gurtzen duten irudi bat ditu, uztak onak izan zitezen eskatzeko errogatiba leku tradizionala baitzen.
Toki hau bisitatzea aproposa da Vasco-Navarroko Bide Berdetik ibilaldi batekin konbinatu nahi baduzu.
Bakardadearen ermita (Atauri)
Harlanduzko harriz eraikitako eraikin erromaniko txikia da. Zirkuluerdi-formako abside polita eta XIII. mendeko bi leihate ditu. Aldarearen ezkerraldean, ermitaren buruan, Bakardadearen irudi bat dago.
Herriaren behealdean dago, eta tokiko erlijio-ospakizunen funtsezko puntua da. Inguruan meatze-aztarnak kontserbatzen dira, hala nola Mina Lucía eta inguru horren bereizgarri diren asfalto-fabrika zaharrak.
Peñako Ama Birjinaren ermita (Korres)
Harkaitzezko muino batean dago, herriaren kanpoaldean, eta oinez iristeko bide labur bat dago. Peñako Ama Birjinaren baseliza xumea eta berriagoa da. Haitza bezalako elementu natural bati lotutako izenarekin batera, leku horrek eraikin honen aurretik balio sinbolikoa edo espirituala izan zezakeela iradokitzen du.
Ama Birjinaren omenezko erromeria irailaren 14tik hurbilen dagoen asteburuan ospatzen da, eta ostiraletik igandera arte irauten du. Aukera ezin hobea da ikusteko nola biltzen den komunitate osoa prozesioan Ama Birjinaren irudia ateratzeko, aire zabaleko mezaz gozatzeko leku xarmagarri batean.
Campoko Ama Birjinaren ermita (Maeztu)
Oinplano angeluzuzenekoa da, bi leihate, hagaburutxoak eta arkiboltak ditu, harburu laburretan zurkaiztutako erlaitzak, motibo ezberdinez apainduak, abside zuzena eta nabea kanoi-erdiko gangaz estalita.
Jatorri xumea du, nabe bakarra eta bi isurkiko estalkia. Laboreak eta nekazaritza-zikloa babesteari lotzen zaio bere izena. Zelaien arteko eremu ireki batean, baseliza herrigunearen kanpoaldean dago, Apellanizko errepidearen ondoan, eta herritarrek asko maite dute, prozesioak, erromeriak eta jai herrikoiak egiteko lekua baita.
Zerk batzen ditu ermita hauek?
Kokaleku estrategikoa: Baselizak landa-bideen bidegurutzeetan, mendi-ibilbideetan edo meatze-bide zaharretan kokatzen dira, eta, horrela, oinez edo bizikletaz bisitatzeko aukera sortzen da, kultura eta natura edozeinen eskura lotuz.
Beren apaltasun arkitektoniko eta tokiko memorian errotuta egotearen ondorioz, zeregin garrantzitsua hartu zuten erreferentzia espiritual eta komunitarioko puntu gisa.
Ihesaldiko egun batean lau ermitak ezagutzeko ibilbidea:
Gogo eta planifikazio pixka batekin, ibilbide bat egin dezakezu autoz, bizikletaz edo oinez, lau ermitak elkartuz:
- Irteera Maeztutik → Virgen del Campo
- Atauriko geltokia → Bakardadearen ermita
- Hurrengo geltokia: Antoñana → Nuestra Señora del Campo
- Amaiera Korresen → Virgen de la Peña
Plan ezin hobea landa-historiaz, isiltasunez, mendiz eta ondare ezkutuz betetako egun bat igaro nahi baduzu.
Ba al zenekien hainbeste ermitek hainbeste istorio gordetzen zituztela hain gertu? Batzuetan, turismo-liburuxketan agertzen ez direnak dira aurkikuntzarik onenak.
Ezagutu gaitzazu gehiago: www.arabakomendialdea.eus eta www.alavaturismo.eus
Arabako Mendialdea eta bertako meatze-paisaiak arakatzen ditu. Harrituko zaituzte!
Neolitikoko sekretuak eta enigmak aztertzen
Arabako 6 monumentu megalitiko ikusgarrienak ezagutu nahi dituzu? Arabak ondare arkeologiko aparta eskaintzen die bisitariei, trikuharriak eta beste monumentu megalitiko batzuk besteak beste. Gure arbasoen istorioak kontatzen dituzten harriak dira, eta paisaia ikusgarrien artean daude.
Trikuharria, bretoieratik datorren hitza, "harrizko mahai handia" esan nahi du. Eraikuntza megalitikoa da, normalean lurrean txertatutako eta beste lauza batek edo bik estalitako lauza batzuen bidez eraikia. Egitura horiek Neolito garaian sortu ziren, hilobi kolektibo gisa erabiliz, baina lurralde bat eskatzeko eta talde-nortasuna indartzeko ere balio zezaketela uste da.
Adituek 100 megalito baino gehiago inbentariatu dituzte Araban – 72 trikuharri eta 45 tumulu –, eta horietako batzuk Kultura-Ondasun izendatu dituzte. Artikulu honetan, ezinbestekoak diren 6 megalitorekin ibilbide bat gomendatzen dizugu.
Sorginetxeko trikuharria
K.a. 2500. urtearen inguruan eraikitako hilobi-monumentua da, Agurainetik gertu. 1831. urtean aurkitu zen eta indusketan geziak eta giza hezurrak aurkitu ziren.
Euskadin hobekien kontserbatutako megalitoetako bat da, eta, gainera, edertasun handiko leku batean dago. Estalkia eusten duten kareharrizko 6 lauza handi ditu, 2 metro eta erdi baino gehiagoko altuera duen egitura osatuz.
Kondairak dioenez, antzinako euskal sorginek beren botere magikoak erabili zituzten harri handi horiek airean altxatu eta monumentu megalitiko hau eraikitzeko.
Layazako trikuharria
Layazako trikuharria Laguardiako udalerrian dago.
Monumentua tokiko hareharriz eraikita dago. Harri uniformedun tumulu irregular batez, zazpi ortostatoz osatutako ganbera batez eta hiru metro luze duten sei lauzadun korridore batez osatuta dago. Haren inguruan hezur zatiak berreskuratu ziren, 8 falange eta 38 hortz-zati.
Sorginaren Txabolako trikuharria
Elvillar herrian dago, Arabako Errioxan. Euskadiko garrantzitsuenetako bat da, eta, segur aski, handiena eta hoberen kontserbatuta dagoena. 1935. urtean aurkitu zen, eta ikerketa ugari egin dira eraikin horretan. Ikerketa horietan, giza hondakinak eta Kalkolitoan eta Brontze Aroan garatutako hainbat tresna aurkitu ziren.
Jaien bezperan, akelarre bat egiten da trikuharriaren inguruan, eta sorginak eta aker bat agertzen dira.
San Martin trikuharria
1956an aurkitu zuten eta Laguardiatik oso gertu dago. 16 metroko diametroa eta 4 metroko altuera duen tumulua da, hareharri lokalez egina. Erdian, trikuharriaren hilobiaren alboetako sei lauza daude. Nazio mailan eragin handia izan zuen; izan ere, trikuharrien barruan egiten zen ehorzketa errituala gorpua ganberako eremuan uztean zetzan, ostilamendu batekin batera.
Aizkomendiko trikuharria
Eguilazen dago eta Araban aurkitutako lehen trikuharria izan zen. Iberiar Penintsulan identifikatutako lehena ere.
Monumentua kareharrizko sei harri handik eta forma bertikalean jarritako hareharrizko beste batek osatzen dute, koroa duten beste lauza handi batekin batera. "Hilobi" honetan 300 gorpuren hondakinak aurkitu ziren, ondo kontserbatuak eta denak gizonenak.
Datu interesgarri gisa, hondakinekin batera, Napoleonen soldadu baten jantzi baten botoiak agertu ziren.
Sotilloko trikuharria
Samaniego eta Laguardia artean, Arabako Errioxako iragan megalitikoko eraikin esanguratsuenetako bat aurki dezakegu.
Harvardeko Unibertsitateak egindako DNA ikerketen arabera, hemen lurperatutako pertsonetako batek Yamna herriaren haplotaldea zuen (jatorriz Kaspiar edo Kaukasoko eskualdekoa). Informazio oso baliotsua izan zen, herri erdi nomada horren ondorengoak iritsi eta gure lurraldean bizi izan zirela baieztatu zuelako.
Ganbera, 3 metroko diametroa duen esparru ia zirkular bat osatzen duten 9 lauzaz osatuta dago. Baina harlauza guztiak falta zaizkio.
Arabak kultura aberatsa eta anitza du, baita edertasun natural handia ere. Bere historia, erresuma eta jaurerri ezberdinen eraginak markatzen du, Nafarroako Erresuma eta Gaztelako Erresuma kasu, lehen egitura administratiboak sortu zituztenak eta horietako batzuk gaur egun mantentzen direlarik. Horietako bat Arabako lurraldea zazpi koadrilatan antolatzen duten banaketa administratiboak dira, bakoitzak bere ingurune geografikoa, jarduera ekonomikoa eta nortasun propioarekin.
Gaur, Arabako zazpi kuadrillak ezagutzera gonbidatzen zaitugu, haien zazpi eskualdeak, ezaugarriak eta erakargarritasunak:
GORBEIALDEA: NATURA ETA ABENTURA
Gorbeialdeko Koadrila Arabako probintziaren iparraldean dago, eta Aramaio, Arratzua-Ubarrundia, Legutio, Urkabustaiz, Zigoitia eta Zuia udalerriak hartzen ditu. Bere erakargarritasun nagusia Gorbeiako Parke Naturala da, Bizkaiko probintziarekin partekatzen duena. Mendi, bailara eta ibaietako gunea da, aire zabaleko jarduerak egiteko eta landa turismorako egokia. Bere interesguneen artean, Urrezko Andre Mariaren Santutegia, Landa parke probintzialeko barnealdeko hondartzak, Gujuliko ur-jauzia eta Gorbeiako Parke Naturaleko Interpretazio Zentroa aurki ditzakezu.
ARABAKO LAUTADA: HIRIBURUA ETA INGURUNEA
Arabako Lautadako Koadrilla Arabako probintziaren mendebaldean dago, eta udalerri hauek hartzen ditu: Agurain, Dulantzi, Asparrena, Barrundia, Burgelu, Iruraiz-Gauna, Donemiliaga eta Zalduondo. Kontraste gunea da, nekazaritza eta abeltzaintza nagusi direla, eta lautada handiak eta inguruko mendiak konbinatzen ditu Aizkorri-Aratz Parke Naturalarekin eta Entzia mendilerroarekin.
Leku ezin hobea da turismo aktiboa praktikatzeko, besteak beste, mendi-ibiliak, zaldi ibilaldiak eta ur-jarduerak eginez Garaioko hondartzetan. Ondare kultural eta historiko handia ere badu, eta, besteak beste, Sorginetxe edo Aizkomendiko trikuharriak, San Adriango tunela edo Aguraingo Hirigune Historikoa nabarmentzen dira. Ezin zarete Arabako Lautadatik joan gaztandegiak bisitatu eta Idiazabal gazta probatu gabe.
ARABAKO ERRIOXA: ARDOAREN PARADISUA
Guardia-Arabako Errioxako Koadrilla Arabako hegoaldean dago, eta Guardia, Bastida edo Eltziego bezalako udalerriak hartzen ditu. Ezaguna da kalitatezko ardoa ekoizten duen eremu nagusietako bat delako, bere muino eta ibarretan hedatzen diren mahastiekin. Enoturismoaz gain, koadrilak ondare historiko eta kultural aberatsa ere badu, hala nola Guardiako Monumentu Multzoa, San Andres Eliza, Villa Lucía Ardoaren Zentro Tematikoa, Trikuharriak, La Hoya aztarnategia eta Marques de Riscal edo Ysios upategiak.
Arabako Errioxako Ardoaren Ibilbideak, erakundeak eta sektore pribatua biltzen dituen elkartea, ardoaren munduarekin lotutako hainbat jarduera eta esperientzia eskaintzen ditu, hala nola upeltegietara bisitak, dastatzeak, ikastaroak eta ekitaldiak.
AIARA: TRADIZIOA ETA INDUSTRIA
Aiaraldeko Koadrilla Arabako ipar-mendebaldean dago, eta Laudio, Amurrio, Artziniega, Okondo eta Aiara udalerriak hartzen ditu. Hemen natura eta herrien bizitza oso lotuta daude. Oinez, minutu gutxietan, herriko dendetan egotetik naturaren erdian ibilbide bat egitera pasa zaitezke.
Tradizio industriala du, bereziki makineriaren, metalezko produktuen eta beiraren fabrikazioan, eta paisaia bereziak ere baditu, hala nola Gorobel mendilerroa eta Nerbioi ibaiaren jauzia. Bere kultur erakargarritasunen artean, Arteako Andre Mariaren Santutegia, Artziniegako Museo Etnografikoa eta Kexaako Multzo Historikoa nabarmentzen dira.
AÑANA: GATZA ETA MENDIA
Añanako Koadrilla Arabako mendebaldeko muturrean dago, eta Añana, Gaubea eta Zanbrana udalerriak hartzen ditu. Bere paisaia menditsuagatik, haranengatik eta bere historia aberatsagatik ezaguna da, Gesaltza Añanako multzoa barne, Europako gatzaga multzo garrantzitsuenetako bat da. Bere interesguneen artean, Sobrongo burdinbideak, Angostoko monasterioa, Portilla eta Ocioko gazteluak eta Valderejoko Parke Naturala daude. Gastronomian ere nabarmentzen da, bertako produktuekin: gazta, eztia, ardoa, perretxikoak eta amuarrainak.
ARABAKO MENDIALDEA: MENDIA ETA ONDAREA
Kanpezu-Arabako Mendialdeko Koadrilla Arabako hego-ekialdean dago, eta honako udalerri hauek hartzen ditu: Kanpezu, Arraia-Maeztu, Bernedo, Urizaharra, Harana eta Lagran. Eremu honetan paisaia menditsua eta naturguneak daude, hala nola Izkiko Parke Naturala, Interpretazio Zentroa eta Urturiko Golf Zelaia dituena.
Era berean, koadrilak kultura eta ondare aberastasuna du, esaterako Antoñanako Multzo Historikoa, Kodesko Andre Mariaren Santutegia eta Pipaongo Museo Etnografikoa.
Ezin dituzu galdu, halaber, eskaintzen dituen turismo aktiboko aukerak, hala nola Izki Montaña Alavesa BTT Zentroa, Euskal Herriko Trenbidearen Bide Berdea edo mendi-ibiliak.
GASTEIZ
Gasteizko Koadrilla Gasteizko Koadrila Arabako probintzia osatzen duten zazpi eskualdeetako bat da. Bere lurraldea Gasteizko udalerriarekin bat dator, Arabako hiriburuarekin eta Euskal Autonomia Erkidegokoarekin. Hedadurari dagokionez, koadrilarik txikiena da (277 km²), baina biztanle gehien dituena da (250.000 biztanle baino gehiago), hau da, Arabako biztanleriaren hiru laurden.
Kuadrilla honek ondare historiko eta kultural aberatsa du, Santa Maria Katedrala, Erdi Aroko Hirigunea, Ajuria Enea Jauregia (Lehendakariaren egoitza ofiziala) edo Arte Ederren Museoa bezalako monumentuekin. Koadrila jasangarritasunaren, berrikuntzaren eta bizi-kalitatearen erreferente ere bada, Eraztun Berdea, tranbia edo Europako Hiriburu Berdearen saria bezalako proiektuekin. Jai-tradizio handia du, halaber, Andre Maria Zuriaren jaiek, abuztuaren 4tik 9ra ospatzen den hiriko aste nagusiekin. Bertan, blusen eta nesken koadrilek parte hartzen dute, eta kaleak alaitzen dituzte txarangekin eta kalejirekin.
Arabako zazpi koadrillek aniztasun geografiko, kultural eta sozialaren mosaiko bat osatzen dute probintzia horren barruan. Arabako koadrilek Euskal Herriaren bihotzean dagoen eskualde paregabe honen benetakotasuna eta edertasuna ezagutzera gonbidatzen dituzte bisitariak, bertako aberastasun historikoaren, tradizio errotuen eta paisaia ikusgarrien bidez. Zeren zain zaude ezagutzeko?
Araba tradizio eta paisaia harrigarrietan aberatsa den lurraldea da. Eskualdeko altxor ez hain ezagun baina liluragarrienetako bat Añanako Gatz Harana da, historia, natura eta kultura elkartzen diren lekua, paisaia paregabea eta izugarri kontserbatua sortzeko. 2017tik, Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) Munduko Nekazaritza Ondarearen Sistema Garrantzitsutzat izendatu zuen paisaia hau, eta bereizketa hori duen paisaia bakarra bihurtu du Europa osoan.
Añanako Gatz Haranak 7.000 urte baino gehiagoko historia du. Brontze Arotik, leku hau gatza ekoizteko gune bat izan da, lurpeko iturburuetatik sortzen diren ur gaziak aprobetxatuz. Mendeetan zehar, Añanako gatza merkantzia baliotsua eta funtsezkoa izan zen eguneroko bizitzan.
Gatz Haranaren alderdirik nabarmenetako bat gatz-arkitektura tradizionala da. Hemen, terraza-sare trinko bat eta langile belaunaldiek eskuz eraikitako urmaelak aurkituko dituzu. Bailarako arkitektura milaka urtez tradizio hori mantendu duten pertsonen trebetasun eta sormenaren lekuko bizia da eremu hau.
Añanako Gatz Haranean gatza ekoizteko prozesua mendeetan zehar iraun duen antzinako tradizioa da. Aurrerapen teknologikoak gorabehera, prozesu horren zati handi bat eskuz egiten da, leku bakar horretan gatzaren ekoizpenaren funtsa eta benetakotasuna mantenduz.
Gatz Harana leku historikoa izateaz gain, santutegi naturala ere bada. Ur gaziak hegaztiak eta basa-bizitza erakartzen dituen habitat paregabea sortzen du, biodibertsitate handiko leku bihurtuz.
Gatz Haraneko esperientziak
Añanako Gatz Harana bisitatzea txango soil bat baino askoz gehiago da. Hemen dituzu zure hurrengo bisitan bizi ditzakezun esperientzietako batzuk.
Ibilbide gidatuak
Bertako adituek lagunduta, Gatz Haranaren sekretuak azter ditzakezu, haren historiari eta gatz ekoizpenaren prozesuari buruz ikasten duzun bitartean.
Bertako produktuen dastaketa
Probatu Añanako gatza gourmet dastaketa batean eta ezagutu gatz berezi honek bertako plateren zaporeak nola nabarmentzen dituen.
Gatz-spa
Gezalaren onurak esperimentatu ahal izango dituzun Gatz Haraneko gune bitxienetako batean. Bertako aire zabaleko instalazioetan oin- eta esku-bainuak hartzeko gune bat dago.
Arabako hiribildurik zaharrena bisitatzea iraganerako bidaia egitea da, eta esperientzia aberasgarria historia eta edertasun naturala maite dutenentzat. Aurkitu altxor ezkutu hau eta murgildu gatzaren istorio liluragarrian, eskaintzen dituen esperientzia paregabeez gozatzen duzun bitartean.
Araba ezaguna da bere paisaia berdeengatik, izen handiko mahastiengatik eta Erdi Aroko hiribilduengatik, eta antzinako sekretuak ere gordetzen ditu, iraganean sakon murgiltzera gonbidatzen dutenak. Hain ezagunak ez diren baina berezitasun harrigarria duten altxorren artean kobazulo eremitikoak nabarmentzen dira, eskualdean kristautasunaren hastapenetatik datorren labar-espiritualtasunaren aztarnak. Barrunbe artifizial hauetara bidaia bat txango bat baino askoz gehiago da; denboran zeharreko erromesaldi bat da, bakea eta introspekzioa Arabako lurraldeko arroka berean bilatu zutenekin lotura bat.
Zer dira kobazulo eremitikoak?
Arabako haitzulo eremutarrak haitzean zulatutako barrunbe artifizialak dira, IV. eta VII. mendeen artean ermitau kristauentzat bizileku eta gurtzarako leku txiki izan zirenak. Gizabanako horiek giltzapetze- eta otoitz-bizitzaren alde egin zuten, eta beren ingurunea moldatu zuten oinarrizko premiak eta behar espiritualak asetzeko. Fenomeno honen berezitasunak arkeologoen interesa erakarri du XX. mendearen hasieratik, José Miguel de Barandiaran, Telesforo de Aranzadi eta Enrique de Eguren bezalako artisten lanak nabarmenduz, hauek 87 haitzulo artifizialen katalogoa argitaratu baitzuten 1923an. Ondorengo ikerketek sakonago aztertu dute, eta barrunbe horietako 118 baino gehiago agerian utzi dituzte.
Eremitismoaren bihotza: Gaubea harana
Gaubea harana, Añanako eskualdean, labar-ondare horren epizentroa da, eta haitzulo horietako kontzentrazio handienetako bat hartzen du. Horien artean, Tobillas, Corro, San Martin eta Pinedo haitzuloak nabarmentzen dira. Hemen, bidaiariak Euskal Herriko zonalde honetan eremitismoak Erdi Aroan duen garrantziaren berri izan dezake. Arkeologia-azterketek erakutsi dute kobazulo horiei lotutako hilobiak eta giza hondakinak daudela, eta garai bisigotikoko aurkikuntzak daudela, hala nola 620. urte inguruko eskeletoak.
Adibide liluragarria da Los Moros kobazuloa Corron, non Francisca Sáenz de Urturik zuzendutako indusketek haren kronologiari eta erabilerari buruzko datu erabakigarriak eman dituzten. Barrunbe horietako batzuk hasieran beroki naturalak izan ziren arren, mendeetan zehar egokitu eta ukitu ziren, batez ere Goi Erdi Aroan, erabileraren jarraitutasuna eta eremutarren beharretara egokitzea erakutsiz.
Haitzeko Andre Maria Faidon: labar-santutegi ikusgarria
Faidoko Haitzuloko Ama Birjinaren haitzulo artifizialen multzoa ere balio handiko beste leku bat da, Euskadiko Monumentu Nazional gisa aitortua. Ermita kristau hau Euskal Herriko zaharrena da, eta bost maila dituen eraikin eremitikoa da. Barruan, VII. mendeko antzinako elizak azter daitezke, baita ondorengo elementuak ere, hala nola atari erromanikoa eta XIII. eta XIV. mendeetako hilobiak. Leku honetara egindako bisitaren bidez, aztarna-tresnekin harrian bertan beren fedea zizelkatu zutenen asmamena ikus daiteke.
Harriz idatzitako historia
Arkeologia funtsezkoa izan da kobazulo hauen sekretuak argitzeko. Luis Heintzek 1907an egindako lehen miaketetatik kanpaina berrienetara arte, ikertzaileek egiturak ez ezik, okupatzaileen bizitza ere dokumentatu dute.
Haitzulo eremitikoez gain, Arabako probintzian beste aztarnategi arkeologiko garrantzitsu batzuk daude, iraganera bidaia osoa egiteko aukera ematen dutenak, Arabako Errioxako historiaurreko trikuharrietatik Iruña-Veleia eta Arkaiako termak bezalako erromatar aztarnetaraino.
Bidaia ahaztezina isiltasunera eta hausnarketara
Arabako kobazulo eremitikoak bisitatzeak esperientzia paregabea eskaintzen du, bizitza modernoaren zalapartatik urrun. Harrizko espazio horietan babesa eta lotura bilatu zutenen historia eta espiritualtasun sakona sentitzeko aukera bat da. Inguruaren lasaitasunak, Gaubea haranaren eta Arabako Mendialdearen edertasun naturalak, eta antzinako bizileku horien inguruko misterioak, gogoeta egitera eta aparteko ondare kultural eta naturalaz gozatzera gonbidatzen gaituzte.
Ondarean eta historian, edo, besterik gabe, plan desberdin eta aberasgarri batean interesa dutenentzat, Arabako haitzulo eremutarrak nahitaezko geldialdia dira. Ordutegiak eta bisita gidatuen aukera kontsultatzea gomendatzen da, Arabako labar-espiritualtasunean murgiltze hori ahalik eta gehien aprobetxatzeko. Harribitxi bat, hitzik gabe utziko zaituela konturatzeko!
Vitoria-Gasteiz ondare historikoaren, hiriko artearen eta naturaren artean duen oreka bereziagatik harritzen duen hiria da. Ihesaldi baterako helmuga ezin hobea da, sakon esploratzera gonbidatzen gaituena. Azken urteotan, hiriak ibilbide muralistiko liluragarria garatu du, bere arkitektura tradizionalari kontraste bizia erantsiz.
Gasteizko Erdi Aroko arima
Gasteizko bihotza bere alde zaharrean dago, almendra forma bereizgarriagatik ezaguna. Erdi Aroko egitura honek, Espainiako iparraldean hobekien kontserbatzen denetako batek, xarmaz betetako kaleetan paseatzera gonbidatzen du. Cuchillería eta Zapatería kaleek oraindik ere antzinako lanbideen izenak gordetzen dituzte, beren merkataritza-historia aberatsa islatuz.
Erdi Aroko hirigune horren barruan, bisitariek garai historiko desberdinetakoak diren bitxi arkitektonikoak aurki ditzakete. Santa Maria Katedral Gotiko ikusgarria, Katedral Zaharra bezala ere ezaguna, funtsezko puntua da. Bere irudia inspirazio iturri izan zen Ken Follett eta Paulo Coelho idazle ospetsuentzat, eta bisita gidatuak eskaintzen ditu bere kriptak, dorrea eta triforioa esploratzeko. Beste eraikin aipagarri batzuk dira San Pedro Apostoluaren eliza, portada barroko ikusgarriarekin, eta Kordoi Etxea, arkitektura gotiko zibileko harribitxia. Montehermoso eta Escoriaza-Esquivel jauregi errenazentistek ere hiriaren ondare historiko aberatsa gehitzen dute. Andre Maria Zuriaren plaza, "Vitoria-Gasteiz" hizki erraldoiekin, erdigune neuralgikoa eta nahitaezko geltokia da.
Bizia hartzen duen hiriko artea
2007tik, Vitoria-Gasteizek hiriko artea loratzen ikusi du bere fatxadetan, Erdi Aroko hiriguneko eta Zaramaga auzoko bazterrak aire zabaleko museo bihurtuz. Mural horiek, horietako asko artista eta boluntarioek sortuak, arkitektura tradizionalarekin kontraste oso deigarria egiten dute, eta lurraldeko egoera, aldarrikapen edo une historikoak islatzen dituzten istorioak kontatzen dituzte. Adibide nabarmen bat "Denboraren harian" murala da.
Adierazpen artistiko horretan murgiltzeko, aukera bikaina da hiriko arte gidatuaren gida egitea. Ibilbide horiek horma-irudi ospetsuenak ezagutzeko eta lan bakoitzaren atzean dagoen esanahia ulertzeko aukera ematen dute, hiriaren ikuspegi paregabea eskainiz. Erdi Aroko eraikinak eta adierazpen artistiko garaikideak konbinatzeak giro bizia eta dinamikoa sortzen du.
Gasteiz: hiriburu berde eta jasangarria
Hiriko artea ez da Gasteizko iraganarekin kontrastatzen duen alderdi moderno bakarra; jasangarritasunarekin duen konpromiso sendoak ere definitzen du. Hiriak Europako Hiriburu Berde saria jaso zuen 2012an, Helmuga Turistiko Jasangarria 2016an eta Global Green City Award saria NBEk 2019an.
Identitate berde hori "Eraztun Berde" zabalean agertzen da, hiria erabat inguratzen duen parke eta espazio naturalen sarean, eta 700 hektarea baino gehiago eskaintzen ditu oinez, korrika edo bizikletaz ibiltzeko. Salburuako hezeguneak, aintzirak, oreinak eta hegaztiak dituen Eraztun Berdeko "harribitxi" bat eta Ataria interpretazio zentroa ezin hobeak dira fauna behatzeko eta aire zabaleko jarduerak egiteko. Armentiako basoa eta Florida parkea ere birika natural honen parte dira, hirigunetik gertu lasaitasun oasia eskainiz. Naturarekiko eta ingurumenarekiko ikuspegi horrek are gehiago azpimarratzen du bere historia eta etorkizuna baloratzen dituen hiri baten kontrastea.
Arteaz eta naturaz haratago
Hiriko arte-ibilbideez eta berdeguneez gain, Gasteizek bizitza kultural eta gastronomiko aberatsa eskaintzen du. Museo-sare zabala du, hala nola Arte Ederren Museoa, Fournier Karta Museoa (Bendaña Jauregian kokatua) eta Artium - Arte Garaikideko Euskal Zentro-Museoa, nazioarteko artista ospetsuen lanak biltzen dituena.
Gastronomia da hiriko beste plazer handietako bat. Pintxoaren kultura funtsezkoa da, bertako taberna eta jatetxeetan "miniaturazko goi sukaldaritza" eskainiz, batez ere Erdi Aroko hirigunean eta Zabalgunean. Bertako produktuak, hala nola perretxikoak, barraskiloak, Idiazabal gazta, Añanako gatza, Arabako Errioxako ardoak eta Arabako Txakolina, janari ona gurtzen duen sukaldaritzaren isla dira.
Azken batean, Vitoria-Gasteiz kontraste aberasgarriko hiri gisa aurkezten da: Erdi Aroko hirigunea hiriko arte biziarekin lotzen da, eta bertako kultura- eta gastronomia-dinamismoa jasangarritasunari eta naturguneei eskainitako dedikazio ikaragarriarekin batera agertzen da. Euskal Herriko patu berezi hau ezagutzeko eta maitemintzeko gonbidapena.
Gasteiz, Arabako eta Euskadiko hiriburua, ondare historikoaren, hiriko artearen eta naturaren arteko orekagatik harritzen duen hiria da. 2012an Europako Hiriburu Berde gisa saritua, helmuga ezin hobea da 2 edo 3 eguneko ihesaldi baterako. Gasteizen ikusi eta egin beharreko guztia kontatuko dizugu, zure bisitaz ahalik eta gehien goza dezazun.
Erdi Aroko hirigunea: Gasteizko bihotza
Gasteizko erakargarritasun turistiko handienetako bat almendra forma duen alde zaharra da, Espainiako iparraldean hobekien kontserbatzen denetako bat. Hemen aurkituko duzu:
- Aiztogile kalea, ostalaritzako eskaintzarik politena eta epizentroena.
- Zapatagintza kalea, artisau xarma duena.
- Andre Maria Zuriaren plaza, Erdi Aroko hirigunera sartzeko atea eta hiriko erdigune neuralgikoa.
- Espainia plaza, Udaletxea eta Turismo Bulegoa daude bertan.
- Aihotz plaza eta Buruileria plaza, tokiko zapore handiarekin.
Ez ahaztu argazki bat egitea Zeledonekin, hiriko jaietako pertsonaia ikonikoarekin.
Ezinbesteko ondare monumentala
Gasteizko monumentu garrantzitsuenen artean, honako hauek nabarmentzen dira:
- Santa Maria katedrala (Katedral Zaharra).
- San Pedro Apostoluaren eliza, portada barroko ikusgarria duena.
- Kordoi etxea, arkitektura gotiko zibilaren harribitxia.
- Montehermoso eta Escoriaza-Esquivel bezalako jauregiak.
Hiriko artea: istorioak kontatzen dituzten muralak
2007tik, Gasteizek Muralezko Ibilbidea du, alde zaharra eta Zaramaga auzoa apaintzen dituzten artista eta boluntarioek egindako muralen ibilbidea.
- "Denboraren harian" murala nabarmentzen da.
- Hiriko artean espezializatutako tour gidatuak daude.
Eraztun Berdea eta natura erdigunetik gertu
Hiriaren balio handienetako bat Eraztun Berdea da, hiria inguratzen duten naturguneen sarea:
- Salburuako parkea, Eraztun Berdeko harribitxia, aintzira, orein eta hegaztiekin, eta Ataria zentroa.
- Armentiako basoa. Eraztuna osatzen duten beste parkeetako bat erkametzen basoengatik eta ipuinetako bidexkengatik nabarmentzen da.
- Florida parkea, oasi berde bat hiriaren erdigunean.
- 700 hektarea baino gehiago oinez, korrika edo bizikletan ibiltzeko.
Arabako hiriburuak agertoki ezin hobeak eskaintzen ditu turismo jasangarria eta aire zabaleko ihesaldiak maite dituztenentzat.
Gomendatutako bisita gidatuak
Gasteizerako bidaia ahalik eta gehien aprobetxatzeko, erreserbatu:
- Free tours hirigune historikoan zehar.
- Tokiko egileengan inspiratutako ibilbide literarioak, adibidez, “Hiri zuriaren isiltasuna” bestseller-a.
- Erdi Aroko kondaira eta misterioen tourrak.
Vitoria-Gasteizeri buruzko ohiko galderak
Zenbat egun behar dira Gasteiz bisitatzeko?
Egokiena 2-3 egun ematea da, erakargarritasun nagusiak patxadaz aztertzeko.
Zer ikusi doan Gasteizen?
Hirigune historikoa, hiri-muralak, Eraztun Berdeko parkeak eta plaza nagusiak doakoak eta irisgarriak dira. Baita museo gehienak ere.
Gasteiz hiri berdea al da?
Bai, European Green Capital gisa aitortu zuten jasangarritasunagatik eta ingurumen kalitateagatik.
Gasteiz helmuga ezin hobea da kultura, historia, artea eta natura uztartu nahi dituztenentzat. Bere giro lasaiak, Erdi Aroko arkitektura aberatsak eta iraunkortasunarekin duen konpromisoak ezinbesteko geldialdi bihurtzen dute Euskal Herrian.
Naturan zeharreko mendi-ibilaldi batez gozatu nahi duzu, ur gardenez, ur-jauziz eta ipuin batetik ateratakoa dirudien paisaia batez inguratuta? Orduan, Uraren Ibilbidea da zure hurrengo helmuga. Ibilbidea Arabako Berganzo herritik abiatzen da, eta Inglares ibaiaren bidetik eramango gaitu, putzu, ur-jauzi eta lasaitasun eta edertasun naturaleko ingurune baten artean. Animatzen zara xehetasun guztiak ezagutzera, esperientzia honetaz ahalik eta gehien gozatzeko?
Non dago Berganzoko Uraren Ibilbidea?
Uraren Ibilbidea Zanbrana udalerriko Berganzo herrian dago, Añanako Kuadrilla eskualdean, Araban. Naturagune hau Inglares ibaiak menderatzen du, bere ur gardenekin eta ingurune basotsuarekin, edertasun eta bake handiko leku bihurtzen duena. Ibilbidea ezin hobea da naturarekin harreman zuzena duen mendi-ibilaldi erraz eta irisgarri baten bila dabiltzanentzat.
Nola iritsi eta aparkatu Berganzoko Uraren Ibilbidean
Ibilbide honen abiapuntua Berganzo herriaren ondoan dago. Zonak gero eta ospe handiagoa duenez, beharrezkoa da aldez aurretik aparkalekua erreserbatzea, ibilbideaz arazorik gabe gozatu ahal izateko.
- Aparkalekua: Debekatuta dago herrian bertan aparkatzea. Aparkaleku ofiziala kanpoaldean dago, A-3126 errepidetik gertu, herriaren erdigunetik kilometro batera. Plazarik gabe ez geratzeko, erreserba online aldez aurretik egitea gomendatzen dizugu, batez ere asteburuetan eta hilabete beroenetan. Erreserba Parking Berdea plataforma ofizialaren bidez egiten da.
- Sarbideak: Gasteiztik, aparkalekua 40 minutura dago autoz, eta Logroñotik, berriz, 50 minutura. Errioxako Haro herritik (15 minutu) eta Miranda de Ebrotik (15 minutu) ere gertu dago.
Zer espero Berganzoko Uraren Ibilbidetik?
Ibilbide zirkular hau familia osoarentzat da egokia, erraz egin daiteke eta sorpresa naturalez beteta dago. Hona hemen nabarmenena:
- Luzera: 10 km.
- Zailtasuna: txikia (hezeguneetan irristakor samarra egon daiteke).
- Aurreikusitako iraupena: 2 ordu eta erdi, paisaiaz gozatzeko geldialdiekin.
- Desnibel metatua: 170 metroko igoera eta jaitsiera.
- Ibilbide mota: Zirkularra.
Bidezidorra aparkaleku ofizialean hasten da, eta, Berganzo herritik tarte bat egin ondoren, basoan barneratuko zara, Inglares ibaiaren ibilbideari jarraituz. Ibilbidea ondo seinaleztatuta dago, baina beti da baliagarria ibilbidearen tracka eramatea, lasaiago egoteko.
Magiaz betetako ibilbidea
Hasieratik, Inglares ibaia bere distira osoan erakusten da, eguzkiaren argitan distiratzen duten ur kristalinoekin. Aurrera egin ahala, ur-jauzi txikiak, putzuak eta azkarrak aurkituko dituzu, erlaxatzeko eta paisaiaz gozatzeko giro egokia sortuz. Leku honen edertasuna hain da handia, ezen, une askotan, ametsetako leku batean zaudela irudituko baitzaizu.
Ibilbideko punturik ikusgarrienetako bat Herrerietako ur-jauzia da, landaretzaz inguratutako ur-jauzia eta giro goibelagoa, non berdea nagusi den. Ibilbideko txokorik deigarrienetako bat da, ikuspegi ikusgarria eskaintzen duena.
Ondoren, bidezidorrak Berganzoko Zentral Hidroelektrikoaren kanalarekiko paraleloa den tarte batetik eramango zaitu, eskualdeko zaharrenetako bat. Hemen bailararen eta Berganzo herriaren ikuspegi panoramikoez gozatu ahal izango duzu.
Zer gehiago bisitatu inguruan
Berganzoko Uraren Ibilbidea Arabako eremu honek eskaintzen duen mirarietako bat baino ez da. Berganzotik oso gertu, Lanosko Gaztelua dago. Erdi Aroko gotorlekua da, eta paisaia gailentzen du harkaitzetik. Erortzear dagoen arren, oraindik ikus daitezke antzinako egitura eta ikuspegi panoramiko ikusgarria.
Harrizko tiroan, Portillako Gaztelua dago ere.
Gainera, ez ahaztu hurbileko Arabako Errioxako eskualdea esploratzea, ezaguna baita Erdi Aroko hiribilduengatik, mahastiengatik eta upeltegiengatik.
Berganzoko Uraren Ibilbideaz ahalik eta gehien gozatzeko aholkuak
- Oinetako egokiak eraman: Ibilbidea oso zaila ez bada ere, tarte irristakorrak daude, batez ere egun hezeetan.
- Erreserbatu aldez aurretik aparkalekua: Bereziki goi denboraldian.
- Errespetatu natura: Ez bainatu ibaian ekosistema eta inguruko eraketa geologikoak kontserbatzeko.
- Ura eta janari pixka bat eraman: Ibilbidean zehar ez dago edateko ur iturririk, ezta gertuko jatetxerik ere.
- Deskargatu ibilbidearen mapa edo eraman GPS gailu bat: Zonako estaldura mugikorra mugatua da.
- Maskotak: Txakurrak eraman daitezke, baldin eta lotuta badaude ibilbide osoan.
Nori ez zaio gustatzen kotxez xarmaz betetako herri txikietan ibiltzea? Naturaz inguratutako eta kontatzeko istorio bat duen herri bitxi baten lasaitasunean galtzearen sentsazio horretaz gozatzen duten horietakoa bazara, Arabako Errioxako herri politago batzuk ezagutzera gonbidatzen zaitut.
Sarrera honetan, eskualde honetako herri enblematikoenetatik gidatuko zaitugu eta horietako bakoitzean zer egin azalduko dizugu.
1. Laguardia: Arabako Errioxako perla
Laguardia Arabako Errioxako herririk ezagunenetako bat da, eta arrazoi osoz gainera. Muino baten goialdean kokatuta dagoen herri harresitu honek, Ebro ibaiaren ibarrean zehar zabaltzen diren mahastien bista ikusgarriak ditu. Harrituko zaituen lehen gauza hirigune historikoa da, multzo historiko-artistiko izendatua, kale harriztatuekin, harrizko fatxadekin eta denboran geldirik dirudien Erdi Aroko giroarekin.
Zer egin Laguardian:
- Bisitatu upeltegiak: Laguardia ezaguna da lurpeko upeltegiengatik, horietako asko harkaitzean induskatuta baitaude. Horietako batzuk bisitatu ditzakezu ardogintza prozesua ezagutzeko eta, jakina, eskualdeko ardorik onenetako batzuk dastatzeko.
- Gozatu haien ikuspegiez: Hirigune historikoan dagoen behatokitik, Arabako Errioxako mahastien magnitudea eta herria inguratzen duen paisaia menditsua ikusi ahal izango dituzu.
- Zeharkatu kalezuloak: Ez galdu aukera Laguardiako kalexketan barrena egindako ibilaldiak zeharkatzeko, historiaz betetako txokoak aurkituko baitituzu, hala nola Erregeen Andre Mariaren eliza eta haren portada gotiko ikusgarriak.
Laguardiari buruzko informazio gehiago
2. Eltziego: tradizioa eta modernotasuna aurkitzen diren tokia
Eltziego ere ezinbestekoa da Arabako Errioxako edozein ibilbidetan. Herri txiki hau arkitektura tradizionalagatik nabarmentzen da, baina mahastizaintzako eta ardogintzako tradizioaren eta egitura arkitektoniko modernoen arteko nahasketa da, Frank Gehryk diseinatutako Marques de Riscal ikusgarria kasu.
Zer egin Eltziegon:
- Bisitatu Marques de Riscal upeltegia: Upeltegi hau ezagutzea esperientzia paregabea da, bai tradizioagatik, bai arkitektura modernoagatik. Bisita gidatu bat egin dezakezu upategiaren historia eta bere ardoen ekoizpena ezagutzeko eta dastaketa batez gozatzeko.
- Alde zaharretik paseatu: Eltziego Laguardia baino txikiagoa bada ere, alde zaharra ere xarmagarria da. Bertako kaleak, harrizko etxeak dituztenak, galtzeko eta giro lasaiaz gozatzeko gonbita egiten dute.
- Goza ezazu tokiko gastronomiaz: Eltziego leku ezin hobea da bertako jatetxeren batean otordu on batez gozatzeko, bertan ardoa eta bertako produktuak baitira protagonista
Eltziegori buruzko informazio gehiago
3. Bastida: historia eta paisaia paregabeak dituen herria
Bastida Arabako Errioxako beste herririk politenetako bat da, eta nahitaezko geldialdia da inguruko lasaitasunaz eta edertasunaz gozatu nahi baduzu. Nahiz eta aurrekoak baino herri txikiagoa izan, aberastasun historiko handia du, baita eskaintza enoturistiko bikaina ere.
Zer egin Bastidan:
- Hirigune historikoa zeharkatu: Bastidako hirigune historikoa zeharkatzea denboran zeharreko bidaia batean murgiltzea da, Erdi Arotik hasita goialdean, Santo Kristoren tenplu gotorgarri ikaragarriarekin, behealdeko dotorezia errenazentista eta barrokoraino, monumentu-multzo historiko izendatua.
- Bisitatu Jasokundeko Andre Mariaren eliza: Eliza hau Bastidako interesgune garrantzitsuenetako bat da. Bere arkitekturak eta erretaula gotikoak bisita merezi dute.
- Gozatu naturaz: Bastida ingurune natural ikusgarriz inguratuta dago, eta ezin hobea da mendi-ibiliak egiteko eta inguruko mahasti eta mendien ikuspegiez gozatzeko.
Bastidari buruzko informazio gehiago
4. Samaniego: mahasti eta ardandegi xarmagarrien artean
Samaniego Arabako Errioxako altxor txiki bat da, amaierarik ez dutela diruditen mahastiez inguratua. Herri bitxi honek landa lasaitasuna eta ardogintzako tradizio sendoa uztartzen ditu, eskualdeko upeltegi ospetsuenetako batzuen etxea izanik. Bertako kaleetan paseatzea oinetxeak, ezkutu heraldikoak eta presarik gabe gozatzera gonbidatzen duen giro lasaia aurkitzea da.
Samaniegon zer egin:
- Bere upategi familiarrak bisitatu: Samaniegok upategi eskaintza interesgarria du, horietako asko bertako familiek kudeatzen dituzte, eta belaunaldiz belaunaldi transmititu dute ardoaren egiten jakitea.
- Zeharkatu haren ingurune naturala: Herritik ibilaldi atseginak egin ditzakezu mahastien artean, edo Kantabriako mendilerrora hurbildu, ibilbide zorrotzagoak egiteko.
- Bere arkitektura ezagutu: Jasokundeko elizak eta erdialdeko jauretxeek herriaren iragan noblea erakusten dute.
Samaniegori buruzko informazio gehiago
5. Mañueta: egiazkotasuna Ebro ibaiaren ertzean
Mañueta leku ezin hobea da Arabako Errioxa benetakoena ezagutu nahi dutenentzat. Ebro ibaiaren ondoan dagoen herri honek paisaia, historia eta ardoa uztartzen ditu, guztia baserri giroan eta giro atseginean.
Zer egin Mañuetan:
- Ibai ondotik paseatu: Ebro ibaia gertu dagoenez, ibilaldi lasaiak egin daitezke ibaiertzean, eta bereziki gomendagarriak dira iluntzean.
- Bertako upategi tradizionaletako batzuk bisitatu: Herri txikia bada ere, Mañuetan izaera handiko upeltegiak aurkituko dituzu, dastaketa pertsonalizatua egiteko ezin hobeak.
- Ezagutu haren ondarea: Ez utzi Antiguako Andre Mariaren parrokia-eliza bisitatzeari, herriaren buru baita bere irudi bikainarekin.
Mañuetari buruzko informazio gehiago
Marques de Riscal upeltegia.
Arabako Mendialdeak oso ezaguna ez den altxor bat ezkutatzen du: Meatze Paisaiak, asfalto naturalen ustiapenaren ondarea, lurraldean eta herrien historian bere arrastoa utzi zuena. Mendien eta basoen artean kokatuta, Maeztu, Atauri, Antoñana eta Korres landa-herri soilak baino gehiago dira; gaur egun naturarekin eta turismo jasangarriarekin bat egiten duen iragan industrialaren lekuko dira.
Maeztu: historia eta natura Arabako Mendialdean
Maeztu funtsezko puntua izan da eskualdearen historian, ez bakarrik kokapen estrategikoagatik, baita meatzaritzarekin eta Vasco-Navarro trenbide zaharrarekin duen loturagatik ere. Gaur egun, helmuga ezin hobea da mendi-ibiliak eta bizikletak bilatzen dituztenentzat, Bide Berdera eta oraindik ere inguruan aurki daitezkeen meatze-aztarnetara erraz iritsi ahal izateko..
Merezi du, halaber, hirigunea zeharkatzea, jauregiak eta jauretxeak baititu, hala nola Samaniegotarren jauregia (XVII. mendea), Gurutze Santuaren Idorokundearen parrokia-eliza (XV. mendea) eta papamoskasa duen erlojua. Vasco-Navarroko geltoki zaharra berreskuratu zuten eta gaur egun Arraia-Maeztuko Udalaren egoitza da.
Atauri eta Lucia meategia: asfalto naturalak markatutako iragana
Atauri meatze-historia handiko herri txiki bat da. Bertan dago Lucia meategia, Arabako Mendialdeko asfalto naturalen ustiapenaren kokagune adierazgarrienetako bat. Atauri herria banatzen duen errepidetik elizako bidea hartuko dugu. Aldapa pare bat igo behar dira antzinako etxetzarren eta elizaren artean, sarrerara eramango gaituen bidera iritsi arte.
Meategi honek Europako hiri garrantzitsuak hornitu zituen, eta gaur egun inguru horretako meatzaritza eta industria jarduera biziaren lekuko da, 300 metroko luzerarekin. Bertako galerietatik paseatzea denboran zeharreko bidaia bat da, zeinetan paisaiaren ustiapenaren eta eraldaketaren aztarnak ikus daitezkeen. Ordubete inguruko bisita gidatuak egiten dira.
Mina Luciako aurtengo bisiten ordutegiak 2025. urte honetan:
- Larunbatero eta igandero 10:00etan, 11:15ean eta 12:30ean
- Erreserbak egiteko telefonoa: 639 310 779
Ordutegi horretatik kanpo talderen bat badago, kontsultatu erabilgarritasuna
Talde txikiak 10-13 pertsona
Bisitak ingelesez, frantsesez, euskaraz, alemanez - beharrezkoa da aldez aurretik kontsultatzea
Topalekua. Atauriko aparkalekua (iturriaren ondoan).
Antoñana: Erdi Aroko harresiak eta trenbidearen herentzia
Erdi Aroko trazadurari eutsiz, Antoñana Arabako Mendialdeko herri xarmagarrienetako bat da. Bere historia ez dute soilik harresiek eta jauretxeek markatu, baita Vasco-Navarro trenbidearen etorrerak ere, zonaldeko meatzaritza garapena bultzatu zuena. Gaur egun, geltoki zaharra Bide Berdearen Interpretazio Zentro bihurtu da, non bisitariek lurraldeko trenbide eta meatze iraganari buruz ikas dezaketen.
Gainera, bere inguruan Agukeko ur-jauzi ikusgarria dago, 900 metro inguruko ibilbidearekin, eskualdeko industria-herentziarekin kontrastea egiten duen txoko naturala. Ez utzi bisitatzeari!
Info gehiago: www.arabakomendialdea.eus y www.alavaturismo.eus
🌿Arabako Mendialdea eta bertako meatze-paisaiak arakatu itzazu. Harrituko zaitu!
#MontañaAlavesa #VíaVerdeVascoNavarro #PaisajesMinerosAlava #TurismoRural #AsfaltosNaturales #Euskadi #Álava #Araba #Turismo #Alava #AlavaTurismo
Araba Nafarroako eta Gaztelako erresumen arteko gatazka iraunkorreko lurraldea zen, eta inguruabar horrek azaltzen du gaztelu, defentsa-dorre eta harresi-hiri ugari egotea. Haiek ezagutzea aitzakia ezin hobea da probintzian zehar ibiltzeko eta bertako paisaiez eta gastronomiaz gozatzeko.
Arabako gazteluak eta dorreak edertasun handiko paraje naturaletan kokatuta daudelako eta bista ikusgarriak eskaintzen dituzten talaiak direlako.
Arabako gotorlekurik adierazgarrienarekin hasiko dugu gure ibilbidea: Portillako gaztelua. Gaztelu hau ia 800 metroko muino baten gainean dago, Portilla herria eta Ebro harana zaintzen ditu eta datu batek bere garrantzia historikoa egiaztatzen du: bere dorrea Arabako armarrian ageri da.
Portillako Multzo Monumentala gazteluak, Portilla Erdi Aroko hiribildu zaharraren harresiaren aztarnek eta bertako eliza zaharraren harresiek osatzen dute. Multzo osoa Arabako eta Euskadiko aberastasun paisaia eta ondarerik handiena duen guneetako bat egokitu ondoren bisitatu daiteke.
Oso gertu, Ocio herrian, ibilbideko bigarren gaztelua dago: Lanos gaztelua. XI edo XII. mendean eraikia, Inglares harana eta bere irteera Ebrorantz kontrolatzen zituen, eta sei elementuz osatuta zegoen: dorrea, ondoko eraikin bat eta ixten ez diren lau harresi lerro zentrokide.
Bisitariak Lanosko gaztelura autoz irits daitezke, baina oinez egitea gomendatzen dugu Ociotik abiatzen den kilometro bakarreko pistatik eta ingurune natural zoragarriaz gozatzea. Sarrerako atearen ondoan kokatutako informazio panelek gotorlekuaren trazadura azaltzen dute.
Mendizaleentzat gomendioa: Portilla eta Lanos gazteluak lotzen dituen 14 kilometro eta 563 metroko ibilbide zirkularra osatzea.
Gure hirugarren geralekua Guevara gaztelua da, ziurrenik Araban Erdi Aroan eraikitako gotorlekurik indartsuena. Adituek XV.mendean kokatzen dute bere izena daraman herrian, Gasteiztik 15 kilometrora dagoen Barrundia udalerrian.
Bere antzinako eraikuntzatik, gordelekuaren zati bat eta harresien aztarnak eta gotorlekua babesten zuten zortzi kuboak gordetzen dira.
Erdi Aroko bira Arabako dorretxeekin jarraituko dugu. Lurraldearen geografia jauregi gotortuez josita dago, non nobleen familiak luxuz inguratuta bizi ziren eta etsaiengandik babesten zuten gazteluetako defentsa-elementuekin, hala nola harresiak, dorreak, gezi zirrikituak eta baita lubanarroak ere.
Varona Dorrea-Jauregia (XIV. mendea), Villanañe herrian kokatua, adibiderik onena da. Araban hobekien kontserbatzen den multzo gotortua da eta lubanarro bat gordetzen duen bakarra. Monumentu Nazional eta Multzo Historiko-Artistiko Monumental gisa sailkatzea ez da harritzekoa.
Oso gomendagarria da bere barrualdea urte osoan zehar doan bisita gidatu baten bidez ezagutzea. Eraikin honetan sartzeak bost mendeko historian zehar 'bidaiatzeko' aukera ematen du: baldakin oheak, Sevillako Kartutegiko baxeraz eta Bohemiako beira-ontziz betetako armairuak, inkunableak, piano zutik...
Handik gutxira, Gasteiztik gertu, Mendozako Dorrea (XIII. mendea) miretsi dezakegu, izen bereko herrian kokatua. Iñigo Lopez de Mendozak Oñacinotarrekin batera borrokatu zuen, Gaztelaren aldekoak, eta gotorleku hau eraikitzeko agindua eman zuen Ganboinoren alde, Nafarroaren aldekoak, babesteko.
Mendoza Dorrea 25 metroko harresi batez inguratuta dago albo bakoitzean, eta lau dorre ditu bere hegalak babesten. Mendozako egoitza izan ondoren, kartzela gisa erabili zuten, eta geroago, zaharberritu ostean, museo bat izan zuen. Gaur egun kanpotik baino ezin da gozatu, baina bisita bat egitea merezi du, zalantzarik gabe.
Gure ibilbidea Murgako dorrearekin amaitzen da, leinuaren sortzaile Juan Sánchez de Murgaren aginduz XIII. mendean eraikia, Aiarako haranaren bihotzean. Izoria ibaia zeharkatzen duen zubia multzo monumentalaren parte da, hau ere XVI. XVI eta harresi txiki baten aztarnak. Jabetza pribatua, bisita gidatuak eskaintzen ditu.
Arabako gaztelu, dorre eta Erdi Aroko hiribilduei buruzko informazio guztia www.alavaturismo.eus helbidean.
Arabako herriak.com webguneak eduki guztia biltzen du.
‘Arabako Herriak. Amonekin bilobentzat’ proiektu berri bat da, turismoa eta kultura zabaltzeko sortua. Helburua Arabako herri nagusien natura-, ondare- eta gastronomia-erakarpenak modu desberdin eta original batean ezagutaraztea da, eta tokiko memoria aztertzea amonen ahotsen bidez.
Proiektu berezi hau hamaika gida-koaderno argitaratuz gauzatzen da. Hauek Añana, Amurrio, Artziniega, Asparrena, Barrundia, Kanpezu, Bastida, Peñacerrada, Agurain, Valdegovía eta Maeztu udalerriei buruzkoak dira, eta katalogo hau pixkanaka osatzen eta zabaltzen joango da.
Ekimen honek Arabako herrien historia eta turismo-erakarpen nagusiak ezagutzeko aukera emateaz gain, ondare immaterial bat berreskuratu eta zabaltzen du. Ondare hau funtsezkoa da belaunaldi gazteenei transmititzeko, mundu globalizatu batean: ohiturak, kirolak, gastronomia, istorioak, jaiak, aisialdia...
‘Arabako Herriak. Amonekin bilobentzat’ proiektuak bisitariei tresna baliotsu bat jartzen die eskuetan, Arabako herri txikietatik beste begirada batekin, sakonago eta lasaiago, bidaiatzeko eta hauek bisitatzeko. Modu aberasgarriagoan gozatzeko aukera ematen du, gure amonen memoria gida izanik.
Nolakoak ginen? Nolakoa zen orduko bizitza? Zer harritzen die bilobei? Galdera horiei eta beste batzuei erantzuten diete gida-koadernoek. Horretarako, amonen eta biloben ahozko testigantzak, eta tokiko kronistaren dokumentazioa erabiltzen dira. Informazio erakargarri, berritzaile eta original hori irudi historiko eta gaur egungoekin lagunduta aurkezten da.
Lehenengo atal hau osatzen da bigarren kapitulu batekin, non udalerri bakoitzeko hamar "ezinbesteko" jasotzen diren. Atal honek bertako ondare historiko eta natural nagusiak (tenplu eta santutegiak, gazteluak, ibilbideak, paisaia bereziak…) eta ondare immaterialak (ohiturak, lanbideak, gastronomia…) deskribatzen ditu.
Horrela, bertakoak diren eta beren herriak ondo ezagutzen dituztenen kontakizunekin, Arabako landa-eremuaren ondare material eta immateriala ezagutzen dugu. Elementu edo espazio batzuk ezagunak dira eta Arabako ohiko turismo-ibilbideen parte dira, baina beste batzuk jendearentzat benetako harribitxi ezezagunak dira. Ezagutzeko prest?
Hemen "ezinbesteko" horietako batzuk aipatzen ditugu:
Gaubeako eremutegi misteriotsuak
Udalerri honetan ermitauen 18 kobazulo daude, eta bisigodoen garaian bakardadea, isolamendua eta otoitza aukeratu zituzten bizitzeko modu gisa. Pinedo, Corro, Tobillas, Barrio, Quejo edo Villanueva herrietan aurki daitezke.
Antoñana eta pasabideak
Erdi Aroko Antoñana hiribildua oso leku ederrean dago, Arabako Mendialdean. Gaur egun etxebizitzak diren harresiek, pasabide ilunek eta XVII. mendeko kartzela zahar batek osatzen dute ezinbesteko honen argazkia. Gainera, Vasco-Navarro Trenbidearen Bide Berdearen interpretazio zentroa dago.
Urizaharra: Erdi Aroko atea eta artisau-okindegia
Gasteiz eta Arabako Errioxa arteko erdibidean, Urizaharra bisitatzen duena txundituta geratzen da Erdi Aroko ate ikaragarriarekin, tamaina handiko bi dorretxok lagunduta, baina baita Alonso familiak XVIII. mende amaierako errota zahar batean egiten duen artisau-ogiaren kalitatearekin ere. Bi txori tiro batez.
Barrundia, hondartza ala mendia?
Arabako herri txiki honetan bi aukerak hauta ditzakezu edo, zergatik ez, konbinatu: Erdi Aroko Gebarako gazteluaren aurriak dauden 700 metroraino igotzea eta ondoren atseden hartzea bainu lasaigarri batekin edo Garaioko Parke Probintzialaren barruko hondartzetan eguzkia sartzen gozatuz.
Amurrio... zorabiozkoa
Nerbioi Jauziak sortzen duen bertigoa, Espainiako ur-jauzirik altuena, 200 metrotik gorako erorikoa duena, eta horren oinarrira Delikako Bide Berde ederretik irits gaitezke, izen bereko herritik. Txakolina dastatu eta eskualdeko dorretxeak ezagutu behar dituzu.
Añana eta munduko fabrikarik zaharrena
Gatz Harana da. 7.000 urte daramatza gatza ateratzen, Mediterraneo itsasoan baino zortzi aldiz gatz gehiago isurtzen duen iturburu bati esker. Harana bisitatzen duenak munduko espazio historiko, arkitektoniko, natural eta geologiko berezienetako batekin egiten du topo.
Artziniega Erdi Aroa da
Artziniega zeharkatzea Espainiako iparraldeko Erdi Aroko alde ederrenetako bat eta hobekien kontserbatuta dagoena zeharkatzea da, kale paraleloak dituen muino batean kokatutako egitura klasikoarekin: Goikoa, Erdialdekoa eta Behekoa, elkarren artean kantoien bidez komunikatuak. Izan ere, Monumentu Multzo Historiko Artistikoa da.
Gainera, lehen mailako museo-eskaintza du, Museo Etnografikoa eta Santxotena Museoa erreferentzia gisa hartuta.
Asparrena, industria eta natura elkartzen diren tokia
Bere garaian Siderurgia de San Pedro de Araya izan zena, 1848an sortua, Arabako lehen siderurgia-fabrika eta Euskal Herriko bigarrena, udalerri honetako industria-hondakin adierazgarrienak dira. Handik oso gertu, Aizkorri-Aratz Parke Naturalaren magalean, Zirauntza ibaiaren iturburu den bidexka ederra dago.
Agurain eta bere erronda-pasabideak
Harresiz inguratutako hiribildu eder honek, monumentu-multzo izendatua, pasealeku xarmangarria eskaintzen du bere itxituran eta gotorleku-elizetako erronda-pasabideetan zehar. Santa Maria gotorleku-eliza nabarmentzen da, halaber, koru platereskoari atxikitako Karlos V.aren armarri inperialagatik eta Lope de Larrearen erretaula handiagatik.
Bastidak ardo usaina du
Bertako upeltegiak ezinbestekoak dira, zalantzarik gabe, eta horietako edozeini bisita egitea egokia da ardoen kalitateagatik eta eskaintzen dituzten esperientziengatik: Remelluri, Bodegas y Viñedos Labastida, Mitarte, Marqués de Carrión, Finca de La Rica, Señoría de Arana, El hombre Orquesta, Bodegas Quintana... Baina badira gehiago: jauregiak, etxetzarrak eta 50 ezkutu... jarraitzeko.
Maeztu, jaungoikoaren xarma. Harrizko etxe izugarriak, Maestutarren etxearena izan zen jauregiak bere armarriekin, Gurutze Santuaren Asmakuntzari eskainitako XV. mendeko eliza eta papamoskak dituen erlojua, zortzi tutuen iturria eta Vasco-Navarro trenbidearen geltoki zaharra ezinbesteko paseo historiko eta kultural baten parte dira.
Webguneak (www.arabakoherriak.com) koadernoen informazioa osatzen du eta beste atal gehigarri batzuk eskaintzen ditu, hala nola biodibertsitateari buruzko sekzio bat, herrien inguruko animaliak erakusten dituena.
Proiektua Inma Roiz idazle eta antropologoak eta Itziar Herrán turismo kazetariak sustatu dute, Arabako Foru Aldundiaren Turismo Sailaren, Eusko Jaurlaritzaren eta tokiko erakundeen laguntzarekin.
Natura, ondare paregabea, gastronomia, ardo onena eta ahaztezinezko esperientziak zure zain daude.
1. Gasteiz. Bi proposamen hiriko esentzia ezagutzeko: Almendra Medievalean zehar, kondairetan, mamuekin edo 'El silencio de la ciudad blanca' bestsellerrean oinarritutako ibilbide tematikoak, eta Anillo Verdean paseoa, hezeguneen artean hegazti eta oreinak behatzeko. Guztia tokiko gidarien eskutik.
2. Aiara. Ezagutu ezazu Nerbioiko jauzia, Espainiako ur-jauzirik garaiena, 200 metro baino gehiagoko altuerarekin, eta bisitatu Santxotena Tailer Museoa Artziniegan. Jorge Oteizaren ikasle honen lana egilearen eskutik ezagutzeko aukera gustatzen zaizu? Esperientzia bakarra eta ezberdina.
Beste ezinbesteko batzuk: Artziniegako Etnografia Museoan kultura herrikoiaz bustitzea, Quejanako Monumentu Multzoan historiaz hurbiltzea eta eskualdeko txakolina dastatzea.
3. Lautada. Eskualdeko bi herri txikik, Alaitza eta Gazeo, misterioz beteriko jatorria eta helburua duten pintura gotikoekin apaindutako elizak gordetzen dituzte. Bisita gidatu atseginak bi tenpluen sekretuak ezagutzeko aukera ematen du.
Plana osatzeko bi ideia gehiago: Idiazabal gazta nola egiten den ikastea eskualdeko gaztandegietan eta Agurain herri erdi arokoa bisitatzea.
4. Mendialdea. Araba natura da, eta bere biodibertsitatea ezagutzeko bi ihesaldi proposatzen dizkizugu: Euskal-Nafarroako trenbidearen bide berdea (Antoñanako herri erdi aroko interpretazio zentroa) eta Izki Parke Naturala (ibilbideen sarea eta BTT zentroa).
5. Añana. Ezagutu, ibili eta gozatu Añanako Gatz Harana, munduko multzo arkitektoniko, paisajistiko, arkeologiko, geologiko eta historiko berezienetako bat diren milaka urteko gatzagetatik.
Portillako gaztelua (Portilla) eta Uraren Ibilbidea (Berganzo) mendizaletasun zaleentzat plan bikain honetan ezin hobeto txertatzen dira.
6. Arabako Errioxa. Murgildu zaitez ardoaren kulturan Arabako Errioxako upategietan eta mahastietan. Ardoaren arkitektura ezagutzeko bisita gidatua, Frank Gehry edo Santiago Calatrava bezalako arkitektoen lanekin; mahastien artean bazkari bat gozatzea; eta dastatze bateratu batera joatea, aukeretako batzuk baino ez dira.
7. Gorbeialdea. Hemen bai, badago hondartza! Arabak barnealdeko hondartza batzuk ditu, EBk uraren garbitasunagatik eta zerbitzuen kalitateagatik bandera urdina eman dizkienak, hala nola Landako hondartza... Bertan eguzkia hartu, bainu freskagarria hartu, ur-kirolak praktikatu edo, besterik gabe, erlaxatu zaitezke.
Erronkak bilatzen dituztenek ezin dute Gorbeiako mendira igo gabe utzi, Arabako gailur enblematikoa, eta ikuspegi paregabeak gozatu.
Plan hauek guztiak eta askoz gehiago www.alavaturismo.eus -en.
Aiara, Lautada, Mendialdea, Añana, Gorbeialdea eta Arabako Errioxa Arabako eskualdeak dira.
Euskal Herriko estilo honetako erakusgarri garrantzitsuena gordetzen du probintziak
Araba Euskal Herriko erromanikoaren bilduma onena du. Lurraldean barrena banatutako 240 baino gehiagoko eliza eta ermita honek estilo honetako elementuak gordetzen dituzte eta probintziaren historian zehar izan diren gorabeheren lekuko dira.
Gure proposamena honako hau da: ondare baliotsu hau ezagutzea eta, aldi berean, probintziako herriak, kultura, gastronomia eta natura ere gozatzeko aukera hartzea.
Bidaiariak hainbat ibilbide egin ahal izango ditu Araba erromanikoan murgiltzeko, baina edozein konbinaziok bi altxor hauen bisita barne hartu behar du: Estíbalizeko Ama Birjinaren Santutegia, Argandoñako herriaren ondoan; eta San Prudencio Basílica, Vitoria-Gasteizko landa-eremu batean.
Estíbalizeko Ama Birjinaren Santutegia (XII. mendea) hiru apisidetako tenplu bat da, Euskal Herriko bakarra, barruko karpeta sotil batekin, buruan eta bataio-larrian (XIII. mendea) aurkitzen diren kapitulu historikoak nabarmenduz. Bere hormen artean ibiltzea, begiak itxita hartzea... denbora bidaia bat egitea da.
Tenpluaren barruko sobrietasuna bere kanpoaldean apurtzen da Speciosa atari ederrarekin. Ate hau arkiboltak dituzten dekorazio landarezkoekin osatuta dago, eta tarteka figura batzuk ezkutatzen dira, esaterako, zentauro bat, bere arkuak sirena bati botatzen, Pantokrator bat eta animalien erresumatik inspiratutako beste elementu batzuk.
Bisita ez da tenpluan amaitzen, izan ere, Estíbalizeko Santutegiaren ondoan Araba erromanikoaren Interpretazio Zentroa irekitzen da.
Estíbalizeko bisita egiteko, gainera, bidea bereziki interesgarria da, izan ere, autoz eroso iritsi daitekeen arren, gomendagarria da oinez edo bizikletan joatea, Vitoria-Gasteizko hegoaldean hasten den Ferrocarril Vasco-Navarro bide berdearen bidez.
San Prudencio eta San Andres Basílica Armentian da Araba erromanikoaren beste ezinbesteko lekua.
Vitoria-Gasteizen logelan dagoenentzat ez dago aitzakiarik, izan ere, hiriaren erdigunetik eta platanal zaharrezko igogailu batean oinezko paseatzean, XII. mendean eraikitako tenplu hau eta aurre-erromanikoaren katedralaren hondakinak aurkituko dituzte.
Basílikak historian zehar hainbat aldaketa garrantzitsu jasan baditu ere, bere antzinako distira frogatzen duten elementuak gordetzen ditu, hala nola portikoaren erliebeak: bi timpano nabarmendu behar dira, San Entzierroaren bi irudikapen eta Anuntziazioaren eta Kabirolari Gorenaren erliebeak.
Ezinbestekoa den lekuen zerrenda, Trebiñoko Burgosko kontzejuan, San Vicentejoko Concepción ermita (XII. mendea) ere barne hartu behar da. Templo hau bere sinpletasunagatik eta bere apiside bakarrarekin nabarmendu behar da, leku honetan leihoak zutabeek babestuak dituzte eta erliebe misteriotsuak ere ikusi daitezke.
Gure ibilbidea Gazeo eta Alaitza herrietan amaitzen da, non San Martín de Tours eta Santa María de la Asunción elizak altxatzen diren, hurrenez hurren. Haien hormek pintura medieval harrigarriak gordetzen dituzte, gaur egun ikerketa objektu direnak.
Alava Medieval programazio erakargarri bat eskaintzen du Araba erromanikoaren ondarea interesatzen zaien bisitarientzat. Salvatierra Turismo Bulegoak (945 30 29 31) gidatutako bisitak eskaintzen ditu Alaitza eta Gazeo herrietara.
